Муќаддима

12-rasm. Faollashtirilgan ko`mirga uglerod qo`sh oksidi (SO
2
)  
adsorbsiyalanish izotermalari. 
 
Misol  tariqasida  12-rasmda  faollashtirilgan  ko’mirga  dioksid  uglerod  gazining 
adsorbsiya bo’lish izotermalari ko’rsatilgan. Ushbu rasmdan ko’rinadiki, gaz tarkibidagi 
zaharli  moddaning  parsial  bosimi  ortishi  bilan  (ya’ni,  R  ni  ortishi  bilan),  adsorbsiya 
kattaligi a ortib boradi. Ammo harorat oshgan sari a ning qiymati kamayib, desorbsiya 
jarayoni (ko’mirning ―terlashi‖) boshlanadi. 
Erituvchi moddalarni ushlab qolish rekuperasion qurilmalarda amalga oshiriladi. 
Adsorbent  sifatida  bunday  qolatlarda  faqat  faollashtirilgan  ko’mirdan  foydalaniladi. 
Rekuperasion qurilmalarining ishlash samaradorligi, (ya’ni erituvchi moddalarni ajratib 
olish  darajasi)  85-95%  ni  tashkil  yetadi.  Erituvchining  adsorberdan  chiqib  ketayotgan 

---

87 
 
gaz tarkibidagi qoldiqlari 0,5 g/m
3
 ni tashkil etishi mumkin. 
Adsorbentlar orasida faollashtirilgan ko’mir bir qator afzalliklarga ega: 
1.  Faollashtirilgan  ko’mir  gidrofob  materialdir,  ya’ni  namlikni  uziga  shimib 
olmaydi. 
2. U organik suyuqliklar bug’ini yuqori darajada yutib olib qobiliyatiga ega. 
3.  Faollashtirilgan  ko’mir  nihoyatda  mustahkam  bo’lib,  tarkibida  modda 
qoldiqlarini ushlab qolmaydi. 
4. Desorbsiya jarayonlari o’tib bo’ltandan keyin, faollashtirilgan ko’mirni quritish 
va atmosfera havosiga sovutish mumkin. 
5. Adsorbsiya rekuperasion qurilmalarida shilatiladigan bunday ko’mirni 10 ming 
marotabagacha qayta ishlatish mumkin. 
Konsentrasiyasi  10  g/m
3
  ga  teng  bo’lgan  1  tonna  erituvchi  moddaning 
faollashtirilgan ko’mir yordamida ushlab qolish uchun quyidagilar sarflanadi: 
Bug’ (bosimi 0,3-0,5 MPa), tonna 2,0-3,5 
Sovutilgan (15
0
 S) suv.m
3
 30-50 
Elektr energiyasi, kVt.soat 100-250 
Faollashtirilgan ko’mir, kg 0,5-1,0 
Ushbu  ko’rsatgichlardan  xulosa  shuki,  adsorbsiya  rekuperasion  kurilmalarda 
ishlatiladigan  ko’mirning  miqdori  kichik  (hammasi  bo’lib  0,5-1,0  kg  atrofida)  bo’lsa 
ham,  ammo  boshqa  sarflar  nihoyatda  ko’pdir.  Masalan,  1t  erituvchi  moddani  ajratib 
olish  uchun  30-50  tonna  sovutilgan  suv  va  100-250  kVt  soat  elektr  energiyasi  sarf 
bo’lishi  mumkin.  SHuning  uchun  hozirgi  paytda  bunday  qurilmalar  faqat  qimmatbaho 
moddalarni  va  yuqori  zaharli  moddalarni  yutib  olish  va  rekuperasiya  qilish  uchun 
ishlatiladi. 
Adsorbsiya  rekuperasion  kurilmalari  yordamida soatiga 10  m
3
  dan 150  ming  m
3
 
gacha gaz yoki havoni tozalab olish mumkin. 
Adsorbsiya usuli nafaqat erituvchi moddalarni ajratib olish uchun, balki gaz yoki 
havo tarkibidan zaharli moddalar (uglerod sulfidi, xlororganik birikmalarni, oltingugurt 
dioksidi (SO
2
)ni, simob bug’larini va boshqa metallar) ni ajratib olishga qo’llaniladi.