Moylar va maxsus

98
A 2 -
98
A Z -
98
V I -
98
V2—
98
v z -
98
E l -
96
E 2 -
96
E Z -
96
SSMS
—
G4
G5
—
PD—
2
D -4 D - 4
D - 5
(bekor
qilingan)
(SH P
D)
59

---

API
—
SF
SH
—
—
—
CL) CD
C F-4
ILSAC
—
GF-1 G F-2
S H PD — Super High Performance Diesel - eksp 
juda yuqori bo'lgan dizel moylar
uatatsion xossalai 
i
ACEA (Association des Contructeures Européens de Г 
Automobile) — Yevropa avtomobil ishlab chiqaruvchilari 
assotsiatsiyasi, 
ilgari 
SSMS 
(Comité 
Des 
Contructeures 
d ’Automobile D u Marche Commun) nomi bilan ma’lum 
bo‘lgan. Bu assotsiatsiyaga Yevropadagi yengil va og‘ir transpotr 
vositalarini ishlab chiqaruvchilaming deyarli hammasi kiradi. 
Yevropa avtomobilsozlari m otor moylarining yangi tasnifmi 
ishlab chiqishdi va 1996-yildan joriy qilishdi. Bu tasnif talablari 
API va ILSAC tasniflari talablaridan sezilarli (qattiqlashishi 
taraflga) farq qiladi. ASEA tasnifl m otor moylarini har birida 
uch klass bo‘lgan kategoriyalarga ajratadi.
A l—96 va A2—96 klassidagi moylaming farqi — birinchisi 
energiya 
tejovchi 
moydir. 
Moylaming 
qolgan 
barcha 
ekspluatatsion xossalari bir xil va standart darajasiga mos keladi. 
AZ—96 va VZ—96 klasslaridagi moylar zamonaviy oliy 
talablariga javob beradi. Yuvuvchi-disperslovchi, yeyilishga 
qarshi va oksidlanishga qarshi xossalari bo‘yicha ular oldingi 
ikki klassdagi moylardan sezilarli yaxshi.
Belgilanishdagi oxirgi 2 raqam klass tasdiqlangan yilini 
ko‘rsatadi.
E l—96 klassi hozirgi paytda bekor qilingan; oxirgi yillarda 
tasdiqlangan yangi klasslar: V4—98 hamda E4—99 va E5—99.
M otor moylarining butun jahon spesifikatsiyasi
Yuk avtomobillarining dizellari uchun motor moylarining 
birinchi butunjahon spesifikatsiyasi - GLOBAL DHD-1 kuchga 
kirdi. Unda API, ASEA va IASO (avtomobil sanoatida 
standartlashtirishning yangi assotsiatsiyasi) tasniflarining eng 
yangi talablari mujassamlangan. GLOBAL D H D —1 klassiga 
mos moylar API bo‘yicha SN—4, ASEA bo'yicha E5—01 va 
IASO bo‘yicha DX—1 
klasslariga mosligini tekshirish uchun 
motor va laboratoriya sinovlaridan o ‘tish kerak.
60

---

V bob.
NEFT MAHSULOTLARINING SIFATINI 
YAXSHILASHDAGI Q O ‘NDIRMALARNI ISHLAB 
CHIQARISH VA Q O ‘LLASH
Texnologik jarayon neft mahsulotlarida uzoq vaqt va 
ishonchli ishlovchi mashina va mexanizmlar bilan bog‘liq. 
Bunday neft mahsulotlarini eng yaxshi mahsulotlardan va eng 
yangi texnologik jarayon bilan ham hamma vaqt erishilmaydi. 
Bunday 
hollarda 
neft 
mahsulotlarini 
ishlab 
chiqarishga 
qo‘shiluvchi qo‘ndirmalar yordamiga keladi. Qo‘ndirmalar deb 
shunday kimyoviy brikmalarga aytiladiki, ozgina miqdor bilan 
ham 
neft 
mahsulotlari 
xossalarini 
keskin 
yaxshilovchi 
moddalardir. Qo‘ndirmalar qo‘shish iqtisodiy jihatdan qulay, 
ba’zida bu xossalarni yaxshilash birdan bir usuldir.
Qo‘ndirmalarning muhim sifatlaridan bin qo‘llashdagi 
yuqori effektivligidir. 
Bundan tashqari qo‘ndirmalar neft. 
mahsulotlarini boshqa qoilash xossalariga salbiy ta’sir qilmasligi 
kerak.
Neft mahsulotlari yoki ulaming komponentlarida oson va 
aralashishi; qimmat bo‘lmasligi va yetarli xomashyo ba’zasiga 
ega b o iish i kerak.
Effektivligini istalgan qoilash sharoitlarida yo‘qotmasligi 
kerak.
Ushbu turdagi neft mahsulotlari uchun kerak bo‘lgan 
qo‘ndirmalar bilan qo‘shilishi kerak.
Sanoat ishlab chiqarishida qo‘ndirmalar mustaqil bo‘lib, 
neft-kimyosining jadal rivojlanayotgan sohasidir. Hozirgi payitda 
jahon miqyosida neft mahsulotlari qo‘ndirmalarni 
ishlab 
chiqarish 1500000 t/yil oshmoqda. Neft mahsulotlarining ba’zi 
umumiyligiga 
qaramasdan 
ularning 
qoilash 
va 
surkov 
materiallari uchun turli qo‘ndirmalar talab qilinadi shuning 
uchun qo‘ndirmalar sifatida turli birikmalar qoMlanilmoqda.
61

---

Yoqilg'ilar uchun qo‘ndirmalar ulaming qoilanishiga qarab 
sinflanadi va ular quyidagilar:
— Dvigatellardagi yoqilg‘i havo aralashmasidagi yonish 
jarayonini yaxshilovchi.
— Benzinlarni antidetanatsiya xossalarini oshiruvchi va dizel 
yoqilg‘ilarini o ‘z-o ‘zidan yonish davrini kamaytirish.
— Tutunsiz va qizishga qarshi va boshqalar.
— Yoqilg‘i xossalarini uzoq vaqt saqlab turush va mashina 
va mexanizmlarda foydalanishga imkoniyat yaratish.
— Yoqilg‘ilarning yogiilik qobiliyatini oshirish.
— Korroziyaga qarshi.
— Yoqilg‘ilarni past haroratda qoilanilishini osonlashtirish.
— Yonish apparatlaridagi (yuviluvchi) detallarda o ‘rnashib 
qolmasligini ta ’minlash.
— Statik elektrda zaryadlanishni oldini oluvchi; bo‘yaluvchi 
har xil ranga aylanuvchi yoqilg‘ilami yaratuvchi.
5.2. Dvigatellardagi yoqilg‘i havo aralashmasining yonish 
jarayonini yaxshilovchi qo‘ndirmalar
Yoqilg‘ining muhim xossalaridan biri uni oson va oxirigacha 
yonish qobiliyatidir. Yoqilg‘ilarning bu xossasini yaxshilash 
uchun bir necha turdagi qo‘ndirmalar ishlab chiqilgan, lekin 
ko‘p qoilanuvchi qo‘ndirmalar antidetanatorlardir.