Moylar va maxsus suyuqliklar texnologiyasi

 
TEXNOLOGIK QISM 
 
 
 

---

17.22-16 guruh talabasi Kamolov Muhiddin 
 
 
 
Moylarni adsorbsiya usuli bilan tozalash adsorbentlarni smolali va 
oltingugurtli birikmalarni, to'yinmagan va polisiklik aromatik uglevodorodlarni, 
shuningdek, organiq kislotalarni, sulfat kislota qoldiqlarini va erituvchilarni tanlab 
(saylab) ajratish qobiliyatiga asoslangan. Tozalash natijasida moylarning rangi 
yaxshilanadi, uning barqarorligi, yopishqoqlik indeksi, kokslanishi yaxshilanadi. 
Moylarni tozalashda adsorbentlar sifatida tabiiy loylar, sun’iy alyumosilikatlar 
qo'llaniladi. Tabiiy loylami tozalash jarayonida qo‘llashdan oldin ular sulfat kislota 
yoki xlorid kislota bilan aktivlanadi va quritiladi. Moylarni va parafinlarni ishlab 
chiqish texnologiyasida . 
Adsorbentlar mahsulotlarni naften kislotalarning tuzidan, sulfat kislotalar 
tuzlaridan, nordon gudronlardan, sulfat kislotalar, smolalar va tanlovchi 
erituvchilar qoldiqlaridan tozalashda keng qo’llaniladi. 
Sanoatda asosan quyidagi tozalash usullari qo’laniladi: 
1. Yaxshilab maydalangan adsorbent yordamida kontakt usulida tozalash. 
2. Perkolatsiya yoki adsorbent donalari ustidan o‘tkazib filtrlash. 
Kontakt usulida tozalash 
 
Kontakt tozalashda moylar maydalangan oqartiruvchi tuproq bilan 
aralashtiriladi. Adsorbentning aktivligi uni maydalanganligi darajasiga bog'liq 
boMganligi uchun uni yaxshilab maydalanadi. Moyning yopishqoqligini 
kamaytirish uchun, uni adsorbentni g‘ovak!ariga so‘rilishini yaxshilash uchun 
moyni qizdiriladi. Jarayon harorati xomashyoni sifatiga, adsorbentni tabiatiga

---

18.22-16 guruh talabasi Kamolov Muhiddin 
(xossasiga), talab qilingan tozalash darajasiga bog‘liq. 
Yengil distillat moylari 80—120°C da kontakt qilinadi, o‘rta distillyat 
moylari 140—170°C da,og‘ir moylar 180—220°C. Jarayonning ektivligi moyni 
tuproq bilan kontakt vaqtining o'lchamiga bog‘liq.Kontakt vaqti 20—25 min. 
davom etadi. Jarayonning afzalligi— tozalash darajasini boshqarish 
mumkinligida. Bu esa tayyorlanayotgan moy rangining o‘zgarishi bilan aniqlanadi 
va jarayonning haroratini va adsorbentni moyga nisbatan olingan nisbati bilan 
boshqariladi. Moy to‘xtovsiz tozalanadi, zararli aralashmalar birdaniga ajratib
olinadi. Jarayonning kamchiliklariga: adsorbentni regeneratsiya qilishni qiyinligi 
adsorbent bilan birgalikda 35—40 % moyni yo‘qotilishi, moyni yuqori haroratda 
sintetik alyumosilikatlar ta’sirida biroz krekingga uchrashi, adsorbentni qurilmada 
regenerirlanmasligidadir
Filtrlash dona-dona harakatsiz yoki harakatda bo‘lgan adsorbent qatlamida 
amalga oshiriladi. Birinchi variantda moy toza holda yoki og‘ir benzin eritmasida 
o’lchamlari 0,3 — 2 mm bo‘lgan adsorbent qavatidan o‘tkaziladi. Filtr ichi bo‘sh
vertikal silindr apparat bo‘lib, adsorbent bilan to'ldiriladi. 
Moyning birinchi porsiyasi juda chuqur tozalanadi. Adsorbent rnoydan 
ajratib olinadigan moddalar bilan to‘yingan sari, tozalanish darajasi pasaya boradi. 
Hamma filtrat bitta idishga yig‘ilib aralashtiriladi. Shuning uchun filtratning sifati 
o‘rtacha bo‘ladi. Filtrlash tugagandan so‘ng adsorbent filtrdan moy qoldiqlarini 
ajratib olish uchun erituvchi — og‘ir benzin bilan yuviladi. Keyin filtrdan 
eruvchini chiqarib tashlash uchun suv pari bilan ta’sir etadi. Yuvilgan va parlangan 
adsorbent filtrdan tushirib olinadi va yangisi bilan almashtiriladi. 
Perkolyatsiya usulining asosiy kamchiligi — harakatsiz adsorbent 
qurilmasining kattaligi va ko‘p mehnat talab qilishidir. Asosiy afzalligi — tozalash 
yumshoq sharoitda 20-100°C da olib boriladi va moy uglevodorodlari 
parchalanmaydi. Bu usul moylarni qayta tozalash uchun qo'llaniladi. Harakatda 
bo‘lgan adsorbent bilan selektiv tozalangan distillyat va qoldiq moylarining 
adsorbsiya usulida tozalangandan keyin olingan natijalar jadvalda keltirilgan.

---

19.22-16 guruh talabasi Kamolov Muhiddin