Morrining seshanba darslari

Oltinchi seshanba: his-tuyg‘ular haqida suhbatlashamiz

Tog‘ dafnasi va yapon zarang daraxti yonidan o‘tib, ko‘kimtir tosh zinalardan Morrining uyiga ko‘tarildim. Tom qirrasi bo‘ylab o‘rnatilgan oq tarnov kirish eshigi ustida osilib, ayvoncha hosil qilgandi. Eshik qo‘ng‘irog‘ini chaldim, lekin meni Konni emas, Morrining rafiqasi Sharlotta - allalovchi ohangda gapiradigan kulrang sochli go‘zal ayol qarshi oldi. Men kelganimda, ko‘pincha u uyda bo‘lmasdi - Morri xohlagani uchun Massachusets texnologiyalar institutida ishlashni davom ettirayotgandi; bu safar uni ko‘rganimdan bir oz hayratlandim.

-      
Bugun Morrining ahvoli unchalik yaxshi emas, - dedi u. Bir lahza yelkam osha tashqariga tikilib turdi, keyin esa oshxonaga qarab yurdi.

-      
Afsusdaman, - dedim men.

-      
Yo‘q, yo‘q, u tashrifingizdan xursand bo‘ladi, - tezda javob qaytardi u. - Albatta...

Gapini tugatmasdan jimib qoldi va boshini bir oz burib, nimanidir eshitishga urindi. So‘ng gapida davom etdi:

-      
Albatta. shu yerdaligingizni eshitishi bilanoq o‘ziga kelib qoladi.

Bozordan xarid qilgan narsalarim solingan paketlarni qo‘limga oldim:

-      
Odatiy oziq-ovqat ta’minoti, - hazil aralash aytdim men.

Uning yuzida xavotir aralash tabassum paydo bo‘ldi.

-      
Shundoq ham yegulik ko‘p edi. Oxirgi marta olib kelinganlaridan hech narsa yemadi hali. Uning gapidan hayratga tushdim.

-      
Hech qaysini yemadimi? - so‘radim men.

U muzlatkichni ochgandi, tanish mahsulotlarga ko‘zim tushdi: tovuqli salat, vermishel, sabzavotlar, qovoq do‘lma - Morriga atab olib kelganlarim. U hozirgina ko‘rganimdan ham ko‘proq yeguliklar toldirilgan muzxonani ochdi.

-      
Morri bu ovqatlarning ko‘pini yeya olmaydi. Yutishga juda qiynalyapti. Endi u faqat yumshoq va suyuq mahsulotlarni yeyishi mumkin.

-      
Lekin u menga bu haqida hech og‘iz ochmagan, - dedim men.

Sharlotta jilmaydi:

-      
U sizni xafa qilishni xohlamaydi.

-      
Bu meni xafa qilmagan bo‘lardi. Shunchaki, qandaydir yordamim tegsa degandim. Unga nimadir olib kelsam degandim...

-      
Nimadir olib kelyapsiz. U tashrifingizni intizorlik bilan kutadi. Ushbu loyihani aynan siz bilan amalga oshirishi zarurligi, buning uchun diqqatini bir yerga jamlashi va alohida vaqt ajratishi kerakligi haqida gapiradi. Menimcha, bu Morriga yashashidan maqsad borligini his qilishga yordam beryapti...

Uning nigohi yana uzoq-uzoqlarga tikilayotgandek qotib qoldi, xayolan boshqa yerda kezib yurgandek edi. Tunlari Morrining ahvoli yomonlashib borayotganini bilardim: kechasi uxlay olmasdi, demak, Sharlotta ham ko‘pincha mijja qoqmay chiqardi. Ba’zida Morri soatlab yo‘talar, chunki tomog‘iga yopishgan balg‘amdan qutulish ancha vaqt olardi. Endi tibbiy xodimlar tuni bilan navbatchilik qilishar, kunduzi esa Morridan xabar olgani keluvchilarning keti uzilmasdi: sobiq talabalar, hamkasb professorlar, meditatsiya murabbiylari. Ayrim kunlari besh-olti kishi tashrif buyurar va ko‘pincha Sharlotta ishdan qaytganida, mehmonlar hali ham professor bilan o‘tirgan bo‘lardi. Garchi begonalar Sharlottaning Morri bilan o‘tkazishi mumkin bo‘lgan qimmatli daqiqalarini o‘g‘irlayotgan bo‘lsa-da, u barchasiga sabr bilan qarardi.

-      
...maqsad borligini his qilish, - davom etdi Sharlotta. - Ha. Bilasizmi, bu foydali.

-      
Shunday deb umid qilaman, - dedim men.

Yangi keltirilgan yeguliklarni muzlatkichga joylashtirishga ko‘maklashdim. Oshxona stolida turli qaydnomalar, xabarlar, ma’lumotlar va tibbiy ko‘rsatmalar yozilgan qog‘oz parchalari yotardi. Stol usti har doimgidan ham ko‘proq dori-darmonlarga to‘lib ketgandi: ko‘ksov kasali uchun “Seleston”, "Ativan” uyqu dorisi, infeksiyalarga qarshi kurashish uchun "Naproksen”, sutli qorishma kukuni va surgi dorilar. Koridor oxirida eshik ochilgani eshitildi.

-      
Endi bo‘shadi, shekilli... Borib qaray-chi.

Sharlotta yana men keltirgan yeguliklarga ko‘z tashlagandi, birdaniga meni uyat hissi chulg‘ab oldi. Bularning bari Morri endilikda lazzat olishdan mahrum bo‘lgan narsalarni yodga solardi.

Morrining dardi og‘irlashayotganini ko‘rsatuvchi belgilar ko‘payib borayotgandi. Va nihoyat, Morrining yoniga kirib o‘tirganimda, u odatdagidan ko‘proq yo‘talayotganini sezdim: ko‘krak qafasini larzaga keltirayotgan quruq, tomoqni qiruvchi yo‘taldan boshi oldinga silkinib-silkinib ketardi. Navbatdagi yo‘tal xurujidan keyin u to‘xtab, ko‘zlarini yumdi va chuqur nafas oldi. Uning o‘ziga kelib olishini kutib, jimgina o‘tirdim.

-      
Tasmaga yozib olyapsanmi? — to‘satdan so‘radi u, ko‘zini ochmasdan.

-      
Ha, ha, — dedim men tezda, “Yoqish” va “Yozib olish” tugmalarini bosa turib.

-      
Men hozir, — davom etdi u ko‘zlari yumuq holda, — voqelikdan uzilyapman.

-      
Uzilyapsiz?

-      
Ha. Uzilyapman. Bu nafaqat men kabi o‘lim yoqasidagilar uchun, balki sendek tamomila sog‘lom odamlar uchun ham muhim. Voqelikdan uzilishni o‘rgan.

U ko‘zlarini ochdi. Nafas chiqardi.

-      
Bilasanmi, buddistlar nima deydi? Buyumlarga bog‘lanib qolmang, chunki hech biri boqiy emas.

-      
To‘xtang, to‘xtang, — dedim men. - Axir, doim hayotda hamma narsani tatib ko‘rish kerak degan o‘zingiz emasmi? Barcha yaxshi hislarni, yomonlarini ham.

-      
Ha.

-      
Xo‘sh, agar voqelikdan uzilsangiz, qanday qilib tatib ko‘rasiz?

-      
Hmm. Fikrlayapsan, Mich. Ammo uzilish bu voqelikning ichingga kirib borishiga monelik qilish degani emas. Aksincha, uning senga to‘liq singib ketishiga imkon berish. Shundagina uni tark eta olasan.

-      
Hech vaqoni tushunmayapman.

-      
Istalgan tuyg‘uni olaylik - xoh u ayolga muhabbat bo‘lsin, xoh u yo‘qotilgan suyukli insoning g‘amida kuyish yoki men boshdan kechirayotgan hislar: og‘riq va bedavo dard qo‘rquvi bo‘lsin. Agar hislaringni hadeb jilovlayversang, tuyg‘ularingga erk bermasang, hech qachon ulardan qutila olmaysan, qo‘rquv iskanjasida qolib ketasan. Og‘riq, g‘am seni dahshatga solaveradi. Muhabbat seni zaif qilib qo‘yishidan qo‘rqasan. Ammo o‘zingni hech bir hadiklarsiz tuyg‘ular ummoniga otib, unga tamoman g‘arq bo‘lgach, erkingni butunlay his- tuyg‘ular ixtiyoriga topshirish orqaligina ularni tolaligicha his etasan. Og‘riq nimaligini anglaysan. Muhabbat nimaligini anglaysan. Qayg‘u nimaligini tushunib yetasan. Faqat shundan keyingina “Bo‘ldi. Men bu tuyg‘uni boshimdan kechirdim. Uni tanib oldim. Endi esa bir lahzaga bu tuyg‘udan uzilishim kerak”, deya olasan.

Morri gapidan to‘xtab, uning so‘zlarini to‘g‘ri tushunayotganimga ishonch hosil qilish uchun menga sinovchan nigoh tashladi.

-      
Bilaman, gap faqat o‘lim haqida borayotgandek tuyulyapti senga, - dedi u. - Lekin senga takror va takror ta’kidlaganimdek, olishni o‘rgangan kuning yashashni ham o‘rganasan.

Morri boshidan o‘tgan eng qo‘rqinchli onlari haqida gapirib berdi: ko‘krak qafasi xurujlar iskanjasida qolib ketgandek yoki keyingi nafasi so‘nggisi bolishi mumkindek tuyulgan paytlar.

-      
Dahshatli onlar, — dedi u. - Bunday paytda eng birinchi bo‘lib, qo‘rquv, vahima va sarosimaga tushib qolasan.

Biroq u ushbu hislarni, ularning tuzilishi, ta’mi, etni jimirlatib, miyaga chaqmoqdek qaynoq qon yugurtirishini bilib olgach, o‘ziga "Yaxshi. Bu qo‘rquv. Undan chekinish kerak. Chekinish”, deya oladigan bo‘ldi.

Men bu kuch kundalik hayotda qanchalar asqatishi mumkinligi haqida o‘yladim. Ba’zan o‘zimizni shunchalar yolg‘iz his qilamizki, o‘ksib yig‘lagimiz keladi; lekin yig‘lash uyat deb, ko‘z yoshlarimizni ichimizga yutamiz. Yoki umr yo‘ldoshimizga nisbatan mehrimiz jo‘shib ketgan paytlar ham, tuyg‘ularimizni izhor etish munosabatlarimizga aks ta’sir o‘tkazishidan qo‘rqib, indamay qo‘ya qolamiz.

Morrining yondashuvi to‘laligicha buning aksi edi. Jo‘mrakni oxirigacha och. O‘zingni tuyg‘ular bilan pokla. Bu senga ozor bermaydi. Faqatgina yordami tegadi. Qo‘rquv ichingga kirib borishiga imkon berib, uni xuddi ko‘ylak kabi bemalol egningga ilib ketaveradigan bo‘lganingdagina, o‘zingga "Hammasi yaxshi, bu shunchaki qo‘rquv, xolos. U meni boshqarishiga imkon bermasligim kerak. Uning nimalarga qodirligini bilaman”, deya olasan.

Yolg‘izlik bilan ham xuddi shunday yo‘l tut: unga erk ber, yum-yum ko‘z-yosh to‘k. Keyin esa, "Mana, yolg‘izlik ta’mini ham totib ko‘rdim. O‘zimni yolg‘iz sezishdan qo‘rqmayman, lekin endi uni bir chetga surib, bu olamning boshqa ko‘plab tuyg‘ulari bilan tanishib, ularni ham his qilib ko‘raman”, deyishga kuch top.

-      
Voqelikdan uzil, - takrorladi Morri.

U ko‘zlarini yumib, yo‘taldi. Keyin yana.

Uchinchisida yanada qattiqroq yo‘taldi.

Bir payt u bo‘g‘ila boshladi: o‘pkasida yig‘ilib qolgan tiqin uni masxaralayotgandek yarim yolgacha ko‘tarilib, keyin yana orqaga qaytar, nafas olishga imkon bermasdi. U tomog‘iga nimadir tiqilib, o‘tirgan joyida sakrab-sakrab tushar, qollarini oldinga uzatib, qattiq silkitardi. Ko‘zlari yumuq holda qollarini silkitishidan vas-vas bo‘lib qolgandek ko‘rinardi. Peshonamni ter bosganini sezdim. Men beixtiyor uni o‘zimga tortib, ikki kuragi o‘rtasiga shapatiladim; u sochiqcha bilan og‘zini berkitib, yo‘taldi-da, balg‘am xalqobini tupurib yubordi.

Yo‘tal to‘xtadi; Morri o‘zining yumshoq yostiqlariga yastanib, yutoqib nafas oldi.

-      
Yaxshimisiz? O‘zingizga keldingizmi? - so‘radim men, qo‘rquvimni yashirishga urinib.

-      
Ha... yaxshiman, - shivirladi Morri qaltirayotgan barmog‘ini ko‘tarib. - Hozir... Bir daqiqa.

Uning nafas olishi bir maromga tushgunicha jim o‘tirdik. Boshim terlab ketganini his qildim. U derazani yopishimni so‘radi - yengil shabadada ham sovuq yerdi. Tashqarida havo 26 daraja issiqligini aytish esimdan chiqibdi.

-      
Qanday o‘lishni xohlashimni bilaman, - va nihoyat shivirladi u.

Jimgina uning gapida davom etishini kutdim.

-      
Men xotirjam, osoyishta o‘lim topishni xohlayman. Hozir ko‘rganingdek emas. Mana qayerda voqelikdan uzila bilish qo‘l keladi. Agar hozirgidek yo‘tal tutganda jonim uzilsa, qo‘rquvdan xalos bo‘lib, "Vaqti-soatim yetdi”, deya olishim zarur. Bu dunyoni yuragimda qo‘rquv bilan tark etishni xohlamayman. Men nima sodir bo‘layotganini anglash, holatni boricha qabul qilib, sokinlikda jon berishni xohlayman. Nima deyotganimni tushunyapsanmi?

Men bosh irg‘atdim.

-      
Faqat hali ketmay turing, - shoshib qo‘shib qo‘ydim men.

Morri zo‘rg‘a jilmaydi:

-      
Yo‘q. Hali erta. Hali qiladigan ishlarimiz bor.

-      
Reinkarnatsiyaga ishonasizmi? - so‘rayman men.

-      
Qaydam.

-      
Nimaga aylanib qaytgan bo‘lardingiz?

-      
Agar tanlash imkonim bo‘lsa, ohuga.

- Ohu?

- Ha, ohu. Ular biram nazokatli. Biram uchqur.

- Ohu?

Morri menga qarab, jilmayadi:

-      
Senga tanlovim g‘alati tuyulyaptimi?

Uning ozib-to‘zib ketgan gavdasi, qopdek keng kiyimlari, qalin paypoq kiydirilib, g‘alvirak rezina yostiq ustiga tashlab qo‘yilgan, mahbusning temir kishan urilgan oyoqlari kabi qimirlashga ojiz oyoqlarini ko‘zdan kechiraman. Sahroda shamoldek yelayotgan chopqir ohuni tasavvur qilaman.

-      
Yo‘q, - deyman keyin. - Hecham g‘alati emas.