Morfologiyaga kirish

SO'ZLARNING TUZILISHIGA KO'RA TURLARI


So'zlar tuzilishiga ko'ra sodda so'zlar, qo'shma so'zlar,juft va takroriy so'zlargabo'linadi:
Faqat bir o'zakdan tashkil topgan so'zlar sodda so'zlar hisoblanadi. Masalan, keldi, yondirishdi, yigitlarga, g'allachilik, paxtakor, yettinchi, o rikzor kabi.Sodda so‘zlar ham tuzilishiga ko‘ra tub (gul,quyosh,ixtiro) va yasama (gulla,serquyosh,ixtirochi) so‘zlarga bo‘linadi .
Ikki va undan ortiq o'zaklardan tashkil topib,bitta so‘roqqa javob bo‘luvchi so'zlar qo'shma so'zlar sanaladi. Masalan, shirinzabon, muzqaymoq, ishlab chiqarish, kungaboqar, har bir, tinchliksevar kabi.
Qo'shma so'zlar bitta so'z bo'lganidan ularning qismlari orasiga boshqa ma'noli qismni kiritib bo'lmaydi. Masalan, kungaboqar so'zining kunga qismidagi -ga ni boshqa kelishiklar bilan almashtirib bo'lmaydi. Shuningdek, bu qism egalik, ko'plik shakllarini ham olmaydi. Ana shu xususiyati bilan so'z birikmasidan va sodda so'zning ko'makchi fe’lli shaklidan farq qiladi. Solishtiring: uxlab chiqdi-uxlamay chiqdi; kunga qaradi-kun qaradi (so'z birikmasi).


Juft so‘zlar bir-biriga yaqin yoki qarama-qarshi ma’noli ikki so‘zning qo‘shiluvidan tashkil topgan so‘zlardir.Juft so‘zlar chiziqcha bilan ajratib yoziladi: asta-sekin,baland-past,ota-ona, idish-tovoq kabi.
Bunday so'zlar ko'pincha yangi ma’noga ega bo'ladi va sodda so'zlar bilan sinonimik munosabatda bo'ladi: qishin-yozin→doimo, erta-kech→hamisha, bugun- erta→yaqinda. Yoki umumlashtirish ma’nosini ifodalaydi: idish-tovoq →ro'zg’or buyumlari, qalam-daftar→ o 'quv quroli, кo'ylak-lozim →sarpo kabi
Sodda so'zlar bilan sinonim bo'lgan juft so'zlarda tasviriylik, ta’kid ma'nosi kuchliroq bo'ladi. Masalan, qishin-yozin tinmaydi jumlasi doimo tinmaydi jumlasiga nisbatan tasviriyroq, ta’sirchanroqdir.
Juft so‘zlar qismlarining shakl va ma’no munosabatiga ko‘ra quyidagicha bo‘ladi: