Morfologiya yunoncha morfos “ shakl ”, logos “ ta’limot “ so’zlaridan olingan bo’lib, so’z shakllari haqidagi ta’limotdir. Leksikologiyada so’zning atash ma’nolari o’rganilsa

O’rin-payt kelishigi shakli. Hokim qismdan ifodalangan harakatning o’rnini bildiradi. Bu
kelishik shakllari qayerga? so’rog’iga javob bo’lib, o’rin holi , qachon? so’rog’iga javob
bo’lib, payt holi, kimda? nimada? vositali to’ldiruvchi vazifasida keladi
Chiqish kelishigi shakli. Bu kelishik shaklidagi so’z ham gapda o’rin holi, payt holi, sabab
holi va vositali to’ldiruvchi bo’lib keladi . Ba’zan tushum kelishigi o’rnida chiqish kelishigi
shakli ishlatilishi mumkin . Bunda tushum kelishigidagi so’z butunni , chiqish kelishigidagi
so’z qismni bildiradi .
Ismlarni kesimga xoslovchi shakllar
Ismlarni kesim sifatida shakllantiruvchi va ega bilan munosabatini ifodalovchi – man, -
san, -dir qo’shimchalari , bo’lmoq , sanalmoq , hisoblanmoq ; edi , ekan , emish , emas
so’zlari . Bular bog’lamalar deb ham yuritiladi . Harakat nomi bilan ifodalangan kesim
tarkibida kerak , lozim , darkor , shart so’zlari bo’lganda , shaxs-son qo’shimchalari harakat
nomiga qo’shiladi .
Masalan: Endi berilib o’qishimiz kerak. Mehnatning noni shirin bo’ladi. Xiva qadimiy
shahar hisoblanadi. Yozuving chiroyli ekan. Bu – quyon ovi emas.
Mustaqil so’z turkumlari
Ot va uning xususiyatlari
Shaxs narsa-buyum, o’rin-joy, voqea-hodisalar nomlarini bildirib, kim? nima? qayer?
So’roqlariga javob bo’ladigan so’zlar ot deyiladi.
kim? so’rog’i shaxs, nima? so’rog’i narsa-buyum, qayer? So’rog’i o’rin-joy nomlarini
bildiruvchi so’zlarga beriladi. Shunga ko’ra otlar shaxs otlari , narsa-buyum otlari , o’rin-joy
otlariga bo’linadi.
Otning morfologik xususiyatlari :
kelishik qo’shimchalari bilan qo’llanadi.
birlik va ko’plik sonda ishlatiladi (kelishik va son shakli otning doimiy xususiyatidir)
egalik qo’shimchalarini oladi (bu doimiy xususiyat emas)
otlar sifat o’rnida qo’llanishi mumkin. M: tuproq yo’l, temir eshik, yog’och kosa, oltin kuz.