Morfologik tahlilda qo’shimchalar kombinatsiyasi

Grammatik va leksik ma'no munosabati. Bolalar
qiziqarli kitobni o'qiydilar gapini olaylik. Aytilganidek, mustaqil so'zlar o'zida bir vaqtda leksika va grammatikani birlashtiradi. Bolalar so'zida ikki xil ma'no anglashilib turadi: a)lug'aviy ma'no («borliqdagi odam jinsiga mansub bo'lgan, yosh jihatdan voyaga etmagan shaxsni yoki voyaga etgan kishining farzandi, avlodi»); b)turdosh ot, ko'plik son bosh kelishik, ega vazifasida. Bu so'z leksik va grammatik ma'nonini o'zida birlashtirgan. Shuning uchun 'so'zlar grammatik va leksik birlik sifatida so'z turkumlariga guruhlanadi. Bunda guruhlash, avvalo, leksik asoslarda, ya'ni ularning lug'aviy ma'nolariga asoslangan holda amalga oshiriladi, guruhlashmng yuqori bosqichida u grammatik xarakter kasb etadi. Masalan, o 'qituvchi, doktor, ishchi, injener otlari bir butun holda «kasb otlan» lug'aviy guruhini tashkil etadi va bu leksik asosdadir. Chunki bu so'zlar boshqa guruh otlaridan farqli o'ziga xos, qandaydir ayricha grammatik xususiyatga ega emas. Lekin bu otlarning boshqa tur otlari bilan birlashib hosil qilgan katta guruhi, deylik, turdosh otlar atoqli otlardan farqli grammatik xususiyat-larga ega. Masalan, turdosh otlar birlik va ko'plikda qo'llanadi, atoqli otlar esa asosan birlikda qo'llanadi. Shuning uchun otlarning atoqli va turdosh otlarga ajratilishi grammatik ahamiyatga egadir. Deylik, narsa-buyum otlari va o'simlik otlari orasida grammatik farqlar bo'lmaganligi sababli bu bo'linish leksik tabiatlidir. Chunki bu ikki guruhga kiruvchi so'zlar turlanish, son, tuslanish va boshqa grammatik omillarga bir xil munosabatda bo'ladi.
So'z grammatik birlik sifatida morfologik ma'nolar
tizimiga egadir. Shunga ko'ra grammatik ma'nolarni quyidagi
tiplarga bo'lish mumkin: a) ma'lum bir turkumga kiruvchi
so'zlarning ular qaysi morfologik shaklda bo'lishidan qat'i nazar
barchasi uchun birday tegishli bo'lgan grammatik ma'nolar
(masalan, otlarda predmetlik, sifatlarda belgilik, fe'llarda jarayon-
'"ifc ); b) bir turkumdagi biror guruhning qanday grammatik
shaklda bo'lishidan qat'i nazar barcha so'zlariga xos bo'lgan
g ma'no (masalan, ozaytirma daraja sifatning faqat rang bildiruvchi turlariga xos); v) biror turkumdagi ma'lum bir so'zlar-ning ma'lum bir shakldagi turigagina xos bo'lgan grammatik ma'no (masalan, o'zlik olmoshiga kelishik qo'shimchasi faqat egalik qo'shimchasidan keyin qo'shiladi, olmoshning boshqa turlarida bunday hoi kuzatilmaydi, yoki -yap qo'shimchali aniq hozirgi zamon shakli III shaxsda -di shakli bilangina voqelana oladi).