Monaviy menejer sifatlari Reja

Xarizmatik yoki namunali rahbarlar 
xodimlarning rahbaridan zavqlanishi bilan 
diqqatni tortadi, bu holatda xodim bilan ko‘p umumiy tomonlari borligini tasavvur qilishi, xodim 
va rahbar munosabati tenglikda quriladi 
(bu ko‘pincha san’atkorlarda uchraydi). 
Xarizmatik 
(
hayoti va faoliyati bilan hammaga namuna bo‘ladigan va boshqalarga o‘xshamaydigan alohida 
fazilatli, yuqori hurmatga ega) insonlarning xususiyatlari haqida: 

energiya bilan ayirboshlash; 

Xarizmatik shaxslar atrofga energiya nurlarini taratadi va u bilan kishilar ko‘nglini 
yoritadilar; 

ta’sirchan qiyofa; 

Xarizmatik rahbar chiroyli bo‘lishi shart emas, biroq u jozibali, yaxshi qomatga ega 
bo‘ladi va o‘zini yaxshi tutadi; 

mustaqil xarakter; 

O‘z muvaffaqiyati va hurmatiga intilishda bu toifa kishilar boshqalarga suyanmaydi; 

yaxshi notiqlik qobiliyati; 

Bu toifa vakillarining so‘zlash va munozaraga kirishish qobiliyati kuchli, o‘z shaxsidan 
zavqlanish qobiliyati. 

Ular o‘zlarini qulay his qiladilar, boshqalar ulardan zavqlanganda ular mag‘rurlik yoki 
xudbinlik qilmaydilar, o‘zlarini munosib va dadil tuta oladilar. 

Ular o‘zini yig‘ib olgan va vaziyatni egallagandek ko‘rinadilar. 
Rahbarning sifat xislatlarini belgilovchi mezonlar ko‘p. Biroq quyidagi ijobiy xislatlar 
ular orasida a’lohida mavqega ega: 
Dovyuraklik 
– bunday rahbarda mardonavorlik,botirlik, dadillik mavjud bo‘ladi. Ular 
omadsizlikdan qo‘rqmaydi. qo‘rquv ularni jasoratga chorlaydi va zafarlarga olib keladi. xar bir 
yangi harakatni taraqqiyotga va hayotiy tajribalarga erishtiradi. 
Sabrlilik 
– bunday rahbar muvafaqiyatga birdaniga erishishi mumkin emasligini yaxshi 
tushinadi. Unga faqat bardosh va sabr-toqatli bo‘lib, sabot-matonat bilan qiyinchiliklarni yengish 
orqali erishish mumkinligini biladi. Chidam, sabr to‘g‘risida Abdullo Avloniy shunday degan 

---

edi: 
Sabr shunday bir kuchli narsadirki, g‘azabni shijoatga, kattalikni tavoze’ga (kamtarlikka) 
yomonlikni yaxshilikka aylantirmakka quvvati yetar. 
Rahbar o'zini guruhning bir a'zosi sifatida tutadi. Har bir xodim qo'rqmasdan o'z fikrini 
aytishi mumkin. Ko'pgina muamolar jamoaviy hal qilinadi. Rahbar qo'li ostidagilar bilan ko'proq 
maslahatlashish, o'zining afzaligini namoyon kilmaslik va tanqidga to'g'ri javob qaytarishga 
harakat qiladi. Qabul qilingan qarorlarning oqibati uchun javobgarlikni qo'li ostidagilarga 
yuklamaydi. Xodimlarning fikrlariga quloq solishga intilishni, o'zi buni tushunmasligidan emas, 
balki muhokama qilishda hamma vaqt ham ishlar ning holatini yaxshilashga imkon beruvchi 
nozik tomonlar vujudga kelishi mum kinligi bilan izohlanadi. Bunday rahbar, agarda qo'l 
ostidagilar uni bunga ishontirsa, murosaga kelish yoki qabul qilingan qarordan voz kechishni 
o'ziga or deb hisobla maydi. U muammoni hal qilish va bunda olingan foydalarni maqsadga 
muvofikli gini isbotlashga harakat qiladi. Nazoratni amalga oshirishda u yakuniy natijaga 
alohida e'tiborni qaratadi. Bunday ahvol qo'l ostidagilarda o'zini o'zi qo'rsatishga sharoitlarni 
yaratadi,ularda fikr yuritishning mustaqilligi rivojlanadi. Bu tarbiyaviy ahamiyatga ham ega, 
maqsadga kamroq xarajatlar bilan erishishga imkon beradi. Boshqaruv qo'pol bosimsiz, 
odamlarning qobiliyatlarini hisobga olish bilan amalga oshiriladi. Rahbarlikning bunday uslubini 
ko'pgiga mutaxassislar muvofiq deb hisoblay dilar.Shuning bilan birga tadqiqotlar shuni 
ko'rsatdiki, barcha hollarda ham qo'l ostidagilar rahbarlikning demokratik uslubini afzal deb 
bilmaydilar, hamma vaqt ham bu uslub unumli bo'lavermaydi. Gap shundaki, rahbarlikning 
ko'rib chiqilayot gan uslublaridan har biri ham ijobiy va ham salbiy alomatlarga ega, jamoalar 
faoliyatining sharoitlari esa g'oyatda turli tumandir. Hozirga qadar uslublar va rahbarlikning 
samaradorligi o'rtasidagi to'g'ridan to'g'ri bog'likliq aniqlanmagan. Tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, 
mutloq bitta usludan foydalanadigan rahbarlar g'oyatda kam uchraydi. Menejer faloiyatining 
uslubi, qoidaga ko'ra rahbarlikning u yoki bu mutanosiblikdagi uchta asosiy klassik uslublarining 
kombinatsiyasidan iborat bo'ladi. Buning ustaga, har bir menejer, o'zining, o'zi uchun afzal 
bo'lgan boshqaruv usullari majmuasidan foydalanadi. Bu haqda har xil menejerlar yaqin 
vaziyatlarda amaldi bir xil nitijalarga erishgan holda, ko'pincha butunlay har xil harakat 
qilishdari darak beradi.Hozirgi sharoitlarda menejer faoliyatining sharli ravishda vaziyatli 
shaxsiy deb ataluvchi uslubi afzalroq bo'lishi mumkin 
Menejerning imidji - bu uning obrazi, ushbu menejerning unga alohida o'ziga xoslikni 
beruvchi va uni bir qator boshqa rahbarlardan ajratib turuvchi farqlanuvchi va mutloq ta'riflari 
haqidagi mustahkam tasavvurdir. Imidjning asosini ishning maqsadga qaratilgan holda tashkil 
qilinayotgan va qo'llab quvvatlanayotgan uslubi va menejerning shaxslararo munosabatlari va 
rasmiy atributlari (belgilari) tashkil qiladi. 
"Imidj" inglizcha so'z bo'lib, "obraz", "shuhrat"ni bildiradi. Bu kimningdir, nimaningdir 
ommaviy ongda vujudga kelgan va sterotip xarakterga ega bo'lgan hissiyotli bo'yalgan obrazidir. 
O'zining imidji haqidagi g'amxo'rlik bu uni odamlar ongida gavdalanishi, o'zini o'zi eng yaxshi 
tanishtirishdir. 
Imidj tushunchasi personifikatsiya (gavdalantirish, tasvirlash)ga yaqinroq bo'ladi, ammo 
o'zining ichiga shaxsning nafakat tabiiy xususiyatlarini, balki maxsus yaratilganlarini ham oladi. 
Bundan tashqari, u odamning tashqi qiyofasi va ichki dunyosi haqida, uni psixologik turi haqida 
gapiradi. Kasbiy imidjni olish ishbilarmon kishi, yetakchi uchun birdan bir maqsad emas. Ammo 

---

unga ega bo'lish unning g'oyatda muhim shaxsiy va kasbiy ta'rifini tashkil qiladiki, bu chukur 
amaliy ma'noga ega. 
"Imidj" tushunchasining ma'nosi har xil yig'ilganlardan vujudga keladi. Uning eng 
muhim qismi ahloqiydir. Gap shundaki, ahloqli odam insoniy tajriba tomonidan tekshirib 
chiqilgan ahloqiy nasihatlar bo'yicha yashash zarurligini his qiladi, ahloqsiz esa hamma vakt 
shaxsiy ehtiroslari va ehtiroschalarining asiri bo'ladi va uning ideali - hamma narsaga yo'l 
qo'yilganlikdir. 
Bizning jamiyatimizga o'zini o'zi hammadan avval ma'naviy takomillashtirishga qodir 
axloqan ishonchli menejer zarur. Uning e' tiborini insoniyat madaniya tining barcha boyliklarini 
qamrab olishi kerak, ya'ni u keng gumanitar bilimlarga ega bo'lishi kerak. 
Imidjni shakllantirishning asosiga quyidagi tamoyillar qo'yilishi mumkin: 

takrorlash tamoyili; 

ta'sirni uzliksiz kuchaytirish tamoyili; 

"ikki yoqlama chaqiruv" tamoyili. 
Takrorlash tamoyili inson xotirasining xususiyatlariga suyanadi: takrorlanuv chi 
axborotlar esda yaxshi qoladi. Odamlarga qabul qilingan xabarni o'ziniki qilish uchun vaqt kerak 
bo'ladi. Ko'p martalab takrorlash esa odam ruhiyatini moslash tiradi. 

---

Ta'sirni uzliksiz kuchaytirish tamoyili isbotlangan va tuyg'uli murojaatni o'stirilishini 
asoslab beradi, masalan: "Bu faqat Siz uchun" yoki "Men Siz uchun" va h.k. Harakatlarni asta- 
sekin o'stirilishi ijobiyroq qabul qilinadi. Ammo asta-sekin, portlovchi emas. Bu shuning bilan 
bog'liqki, insonning sensorli (sezgi) apparati axboratlarni shovullashiga qarshilik qiladi. Axborot 
mumkin bo'lganning chegarasidan o'tish bilan qabul qilish kanallarini to'silishi va kelib tushgan 
axborotlarni qayta ishlab chiqilishi sodir bo'ladi. Ta'sir qilish harakatlarini asta-sekin va uzluksiz 
o'stirilishi istalgan siljishlarga olib keladi. 
"Ikkiyoqlama chaqiruv" tamoyili xabar nafakat va shunchaki aql bilan qabul qilinishini 
bildiradi. Ongsizlik bilan qilingan ruhiy jarayonlar, inson ruhiyatining tuyg'uli sohasi muhimroq 
rolni o'ynaydi. 
O'zining rolini o'ynashi uchun imidj odamlar e'tiborini o'ziga tortishi, ularning faolligini 
kerakli yo'nalishga yo'naltirishi, keyin esa inson hulqini boshqarishni amalga oshirishi kerak. 
Imidjning odamlarga ta'siri AIDA formulasi bo'yicha sodir bo'ladi, bu yerda A (attention 
inglizcha "e'tibor, e'tiborni jalb qilish; I (interest)-imidjga sho'baiqishni o'yg'otish; D (demand 
inglizcha "talab", "ehtiyoj") - harakatni amalga oshirish ehtiyojini o'yg'otish; A (action) - 
harakatlarni bajarishga undash. Bunda imidjni namoyish qilish yordamida odamlar hulqini 
bosqichma bosqich boshqarishning sxemasi quyidagicha: e'tiborni jalb qilish-sho'baiqishni 
uyg'otish-ehtiyojni yaratish- o'chakishtirilgan harakat. 
Imidjni yaratishda har xil namunalar asos qilib olinadi. Tadqiqotchilarning 
ta'kidlashlaricha, yaratilgan taassurotning 92% odamning qanday ko'rinishi va "sado berishiga" 
bog'likdir. Shuning uchun ko'pgina siyosatchilar va menejerlar akterlik savodsizligini tugatishni, 
quyidagilarni o'rgana turib o'zlashtiradilar. 

tabassum qilish san'ati; 

tovushni qo'yish; 

imo-ishoralar, mimika va gavdani tutish texnikasi. 
Bunda imidjmeykerlar - imidjni shakllantirish bo'yicha mutaxassislar yordam beradilar. 
Bizning mamlakamizda yetakchining imidji qurilmaydi, balki unga joylashtiriladi. Imidj- 
meykerlar rahbarda mavjud imkoniyatlarni yoniga qurish tartibida ishlaydilar, chunki bizning 
ko'pchilik yetakchilarimiz ular hammaga yetadi gan harizmani ulashib olganmiz deb 
hisoblaydilar. Rahbarning o'z imidjini shakllan tirishdagi roli imidjmeykerlarga iloji boricha 
yordam berishi, ularga to'lik ochiqlik bilan ko'maklashish, ularning tavsiyalarini o'z 
harakatlarining dasturi sifatida qabul qilishda iborat bo'lishi kerak. Ko'pgina hollarda 
menejerning imidji bu aniq vaziyatda uddaburonlik bilan o'z yo'lini topish va shuning uchun hulq 
modelini to'g'ri tanlashning natijasidir. Menejer o'zining, ammo albatta madaniyatlashtirilgan 
uslubi, oliyjanob obrazi, tadbirkorning, nafaqat muvaffaqiyatni yarmini, balki faoliyatdan doimiy 
ravishda qanoatlanishini qafolatlaydigan imidjiga ega bo'lishi zarur. Madaniy va muvaffaqqiyatli 
bo'lishni istagan menejer quyidagilarga rioya qilishi kerak: 
Va'dani muddatida bajarish. Agar bajara olmasa, bahona qilish emas, balki yangi 
muddatni belgilash va mayli kechikib bo'lsa ham, o'zi so'zining ustidan chiqish; 
"foydasiz" takliilarga e'tiborli va ob'yektiv bo'lish; 
keraksiz takliilarni odob va muloyimlik bilan rad qilish; 
o'ziga ishongan bo'lish, ammo katta ketishdan qochish; 
qabul qilingan keraksiz qaror uchun javobgarlikni qo'l ostidagilarga, agar bu ularning 
huquq doiralariga kirmasa yoki ular sizdan tegishli vazifa yoki tavsiya olmagan bo'lsalar, 

---

yuklamaslik; 
qo'l ostidagilarni xira qilib emas, to'g'ri tarbiyalash, ularning unumli mehnati va 
tashabbusini rag'batlantirish; 
hech qachon sizning fikringiz va nuqtai nazaringiz hamma vaqt ham yaxshi 
bo'lmasligini, mutloqo yomon bo'lmagan boshqa fikrlar va nuqtai nazarlar borligini esdan 
chiqarmaslik; 
muvaffaqiyatsizlik, uzilish va xatoning hech bir holini sinchiqlab tahlil qilmasdan 
qoldirmaslik; 
ishda uchta "maslik": jaxl chiqmaslik, sabr-toqatni yo'qotmaslik, sho'baishib ketmaslikka 
amal qilish; 
o'zini kechikishi yoki tadbirni tayyorlanmaganligi uchun ishni boshlanishini kechiktirish 
sheriklar, qo'l ostidagilarga nisbatan hurmat-sizlikning yuqori darajasidir; 
odamlarning kamchiliklariga, agar bu kamchiliklar biznesga halaqit bermasalar, chidamli 
bo'lish; 
shuni esdan chiqarmaslik kerakki, odamni nafaqat so'z bilan haqoratlash mumkin, imo- 
ishoralar, mimika, gavdaning turishi ham ifodaliroq bo'ladi; 
odamning ishga doir sifatlariga, ayniksa sizning u bilan muno-sabatingiz yomon bo'lsa, 
adolatli bo'lish; 
iqtidorli xodimlardan qo'rqmaslik; 
xodimlarga tashkilotning maqsadlariga erishish uchun ko'proq erkinlik berish; 
odamlar oldida maqtash, yakkama yakka qolganda qoyimoq; 
inson uchun kamsitishdan keskinroq va og'riqroq hech narsa yo'qligini esdan 
chiqarmaslik. 
U unitilmaydi va kechirilmaydi; eshitishni bilish, cheksiz sabr-toqatga ega bo'lish. 
Ishbilarmonlikning etikasi va etiketi Ishbilarmonlig etikasi-bu yaxshilik va yomonlik, 
ma'naviylik va ahloqiylik, insonni jamiyatdagi ma'lum o'rni va hayoti va faoliyatining ma'nosi 
haqidagi tushunchalarga mos keluvchi inson hulqining ta'limi va amaliyotidir. Ishbilarmonlik 
etikasi o'z ichiga menejer, har qanday ishbilarmon kishi qo'yilgan maqsadlarga erishish uchun 
suyanadigan ideallarni oladi. Ishbilarmonlik etikasi faoliyatining u yoki bu sohasida tavakkalli, 
novatorli, halol, omilkor va qonuniy biznesni olib borishga asoslanadi. Tadbirkorlik faoliya 
tining xili va uning alohida turlaridan qat'iy nazar, ishbilarmonlik etikasi, ya'ni milliy etnik 
an'analarini va undan kelib chiquvchi qoidalarni hisobga olishi kerak. Ishbilarmonlik etikasi 
menejerning xarakteri, uning qalbi, aqlining xususiyat lari, motivatsiya, ma'lumoti va 
bilimlarining darajasi, uning jamoada, jamiyatdagi insonlarga nisbatan hulqi bilan chambarchars 
bog'langandir. Obru, faxr, halollik, izzattalablik, oliyjanoblik, muloyimlik menejer 
ishbilarmonlik etikasining "arsena liga" kiradi, uni ijobiy ta'riflaydi. 
Etik me'yorlar, huquqiy me'yorlardan farqliroq, rasmiy ravishda hech qaerda yozilmagan 
va uzoq vaqt davomida "otalardan" "bolalarga", kattalardan kichiklarga, bir avloddan boshqasiga 
og'zaki ravishda uzatib kelingan. Ular asrlar davomida har xil xalqlarning ko'pgina avlodlarining 
birgalikdagi fao liyati, jamoaviy turmushlari jarayonida vujudga kelganlar va madaniyatning 
asosiy yutuklaridan biri bo'lganlar. 

---

Qonunchilikni himoya qilishda qonunning u yoki bu moddasini buzganlik uchun 
jazolovchi maxsus davlat idoralari turgan huquqiy tartibga solishdan farqli ravishda etik 
me'yorlarga rioya qilinganlik yoki rioya qilmaganlik ustidan nazorat qilish faqat jamoaviy fikr va 
insonning vijdoni bilan amalga oshiriladi. Xuddi shuning uchun axloqli bo'lish yoki bo'lmaslik 
deyarli to'liqligicha insonning shaxsiy yaxshi yoki yovuz irodasiga bog'liqdir. Albatta, har 
qanday erkin tanlov omillarining ko'pligi bilan asoslanadi, shunga qaramasdan insonni kuch 
bilan vijdonli qilish mumkin emas. Insoniy munosabatlar mavjud bo'lgan hamma yerda ahloq 
ham mavjud bo'ladi, chunki jamiyatda yashab, undan to'liqligicha ozod bo'lish mumkin emas. 
Sog'lom fikrlovchi inson, o'zining shaxsi va qadr-qimmatini hurmat qilgan holda, u muloqatda 
bo'lgan har bir inson ham, o'zining shaxsi va qadr- qiymatini tan olinishini muljallaydi. 
Shu bilan birga etik me'yorlarni buzilishi ertami yoki kechmi ijtimoiy yoki shaxsiy 
kulfatlar, baxtsizliklar, halokatlarga olib keladi, ahloq o'zi uchun qasos oladi, negaki uning 
asosiy 
belgilanishi 
insoniyatni 
uning 
yagonaligida 
saqlash, 
insonlarga 
o'zlarining 
hamjamiyatlarini saqlab qolishlariga yordam berish, bir birlarini yo'q qilishga yo'l qo'ymaslik, 
ularning birgalikdagi faoliyatining muvaffa qiyatiga ko'maklashishdir. 
Shu sabablarga ko'ra, ixtidorli tadbirkorlar, yirik firmalar va kompaniyalarning rahbarlari 
o'z jamoalarining ishini tashkil qilishda etik me' yorlarga katta ahamiyat beradilar. Insonlarning 
ishga doir munosabatlari o'zaro hurmat, o'zaro yordam va har qanday xodimning shaxsiga e'tibor 
qaratish asosida qurilgan joyda hamma vaqt ham ishonchlilik darajasi va muvaffaqiyatning 
garovi faqat ma' muriy boshqaruv va nazarotga suyanuvchi tashkilotlarga karaganda yuqoridir 
Tadbirkorlarning ishga doir faolligi jarayonidagi bir tomondan ular o'rtasidagi va boshqa 
tomondan tadbirkor va davlat, jamiyat o'rtasidagi ijobiy o'zaro munosa batlarni belgilab beruvchi 
asosiy etik sifat halollikdan iboratdir. Halollikni talab qilinishi insonlarning ularning ijtimoiy 
amaliyoti jarayonida birgalikda faoliyat yuritishlarining zarurligi, ular faoliyatini o'zaro 
muvofiqlashuvi, ularning kundalik hayotlarining ehtiyojlari bilan asoslanadi. Halollik o'z ichiga 
to'g'rilik, o'z fikrida qattiq turish, o'ziga olgan majburiyatlarga sodiqlik, qilinayotgan ishning 
to'g'riligiga sub'yektiv ishonch, tadbirkor o'zining tijorat faoliyatida amal qiladigan motivate 
siyaga nisbatan boshqalar va o'zining oldida sofdillik, boshqa insonlarning ularga qonunan 
tegishli bo'lgan huquqlarini tan olish va rioya qilish kabi ijobiy ahloqiy belgalarni oladi. 
Tadbirkorlarning guruhli birdamligi asosida, hozirgi vaqtda o'zaro yordam talabi ba'zan 
ziddiyatli namoyon bo'lsa ham, ular o'rtasida o'zaro yordam vujudga keladi va rivojlanadi. Bir 
tomondan tadbirkorlar o'rtasidagi munosabatlarda raqiblik tamoyili amalda bo'lsa, boshqa 
tomondan ular ayrim hollarda bir birlariga o'zaro yordam va qo'llab quvvatlashlarni ko'rsatishlari 
mumkin (yetkazib berilgan tovarlarga haq to'lash muddatlarini ko'chirish, imtiyozli shartlarda 
kreditlar berish qismi bo'yicha). 
Biznesda muvaffaqiyatga erishish uchun menejerlarga ishbilarmonlik etikasining asosini 
egallash muhimdir. Boshqaruv amaliyoti etik me'yorlarni, ya'ni kasbiy etikaning 
postulatlari(isbotsiz qabul qilinadigan qoidalar)ni ishlab chiqqan, ular tadbirkor, menejerning 
etik kodeksi deb ataluvchining asosida yotadilar. 
Ya'ni madaniy tadbirkor, menejer: 
-
o'z mehnatini nafaqat o'zi uchun, balki boshqalar, jamiyat, davlat uchun foydali 
bo'lishiga ishonishi; 
-
o'zini o'rab turgan insonlar ishlashni xohlashlari va bilishlari, o'zlarini tadbirkor bilan 
birga ko'rsatishga intilishlaridan kelib chiqishi; 

---

-
biznesga ishonishi, uni o'ziga jalb qiluvchi ijod sifatida baholashi, 
biznesga san'atga kabi qarashi; 
-
raqobatni zarurligini tan olishi, ammo hamkorlikni zarurligini ham tushunishi; 
-
o'zini shaxs sifatida, har qanday shaxsni esa o'zi kabi hurmat qilishi; 
-
har qanday mulkni, davlat hokimiyatini, ijtimoiy harakatlarni, satsial tartibni, 
qonunlarni hurmat qilishi; 
-
o'ziga va boshqalarga ham ishonishi, kasbiy mahorat va omilkorlikni hurmat qilishi; 
-
ta'lim, fan va texnika, informatika, madaniyatni qadrlashi, ekologiyani hurmat qilishi; 
-
yangiliklarga intilishi; 
-
insonparvar bo'lishi kerak. 
Shu 
munosabat 
bilan 
1912-yilda 
Rossiya 
savdogarlari 
gildiyasi
tomonidan shakllantirilgan ishbilarmon kishining tamoyillari g'oyatda 
ibratlidir: 

hokimiyatni hurmat qil; 

halol va to'g'ri bo'l; 

xususiy mulkchilik huquqini hurmat qil; 

insonni sev va hurmat qil; 

so'zinga sodiq bo'l; 

mablag'larining bo'yicha yasha; 

maqsadga intiluvchi bo'l. 
Nazorat savollari: 
1.Zamonaviy rahbar tushunchasiga ta’rif bering? 
2.Boshqaruvchining sifatlari qanday bo’lishi 
kerak? 3.Menejer vazifalari nimalardan ibora? 
4.
Xodimlarning xulq-atvorida rahbarning o’rni?