“Young Scientist”
.
# 5 (295)
.
January 2020
357
Young scientist Kazakhstan
Мақалада медициналық терминдерді ағылшын тілінен
қазақ тіліне аударудағы когнитивті ерекшеліктеріне талдау
жасап, олардың себептерін түсіндірмекпіз. Зерттелінетін
материалдардың түпнұсқасы «National Geographic» жур-
налынан, ал аудармасы «National Geographic Қазақстан»
журналынан алынды.
Дәстүрлі медицинада атаулары бар болғанымен, халық
арасында қолданылатын ауру аттары арқылы аударылған
сөздерді келесі мысалдарда көрсетілген.
Apps and sensors can enable a phone to take electrocar-
diograms to check for dangerous arrhythmias; software and
a microphone can equip it to «listen» to a cough and diag-
nose
pneumonia.
To improve treatment of
hypertension
—
a leading risk factor associated with early death — sensors
now in development would take continuous blood pressure-
readings (no cuff needed).
Микрофонның көмегімен жөтелді «тыңдауға» бағдар-
ланған жасақтама арқылы
өкпенің қабынуын
да
анықтауға болады.Уақытынан бұрын өлімге әкеп соқты-
ратын ең басты қауіп көзі болып табылатын
жоғарғы қан
қысымын
емдеуді жақсарту үшін қазір жасалып жатқан
сенсорлар қан қысымын үздіксіз өлшеуден өткізіп оты-
ратын болады (ешқандай манжеттің керегі жоқ).
Пневмония және гипертония терминдері қазақ тілде
де қолданатыныа қарамастан, аудармашы бұл ауруларға
дәстүрлі медициналық терминдерді қолданбай, дефиниция
беру арқылы аударды. Мысалы, пневманияны халық ара-
сында көбінесе терминмен емес, өкпенің қабынуы деп
атайтындықтан аударманың бұл тәсілін қолданды.
He thinks his
lifestyle
adjustments forestalled the problem.
Оның ойынша
өмір салтындағы
өзгерістер пробле-
маның ұшықтырмай келген.
Scientists at the Broad Institute in Cambridge, Mas-
sachusetts, recently unveiled a personal risk scorecard of
sorts — algorithms that calculate the odds you’ll develop five
serious, common ailments:
heart disease, breast cancer,
type 2 diabetes, inflammatory bowel disease, and atrial
fibrillation.
Бұл бес ауыр әрі жалпыға ортақ кесел —
жүрек ауруы,
омырау қатерлі ісігі, 2-типтегі қант диабеті, ішек
қабынуы мен жүрек фибрилляцияның
(Atrial fibrillation)
пайда болу ықтималдығын есептейтін алгоритм.
Бұл сөйлемдердің түпнұсқа мен аударма тілдеріндегі
айырмашылықтарды байқай аламыз. Бұл ағылшын тілін-
дегі ауру аттары, медициналық процедураларға қатысты
лексикалық бірліктердің қазақ тілде эквиваленттері бар
болғанын көрсетеді.
The scientists reproduced the winning
lymphocytes
by the billions and infused them into Perkins, along with a
checkpoint
inhibitor, pembrolizumab.
Ғалымдар «жеңімпаз»
лимфоциттерді
миллиардтап
өндіріп, оларды бақылау нүктелерінің
ингибиторы
, сон-
дай-ақ
пембролизумабпен
бірге Перкинске енгізді.
In some comparisons, digital tools produced more accu-
rate analyses than did human
pathologists, dermatologists,
or radiologists.
Кей салыстырулар мұндай сандық құралдар
патолог,
дерматолог пен радиолог
мамандарына қарағанда са-
раптама нәтижесін нақтырақ бергенін көрсеткен.
The diseases include old ones like
cholera and flu
, plus
new ones like
AIDS, Ebola, and Marburg.
Олардың арасында тырысқақ пен тұмау
секілді ертеден
келе жатқандары да, СПИД, Эбола, Марбург секілді жаңа
түрлері де бар. Бұл ретте дәрі-дәрмектердің атаулары мен
дәрігерлердің аттары өзгертілмей, тек транлитерация
және транскрипт аударма тәсілдері арқылы жасалды. ал
СПИД аббревиатура ретінде қолданып және термин-сөз
тіркесі болғандықтан қазақша эквиваленті берілді.
The work also offers prospects — tantalizing or unnerving,
depending on your point of view — for altering genes in em-
bryos and eliminating
inherited diseases.
Бұл жұмыс эмбриондағы гендерді өзгерту мен
тұқым
қуалайтын ауруларды
жою мүмкіндігі секілді басқа да
перспективаларды ұсынады.
Аударма саласында тек тіл, салт-дәстүр, тарих, тұрмыс
тіршілік ғана емес, сонымен қатар екі халықтың әлемнің
тілдік бейнесіне, яғни когнитивті процесстеріне назар ау-
даруы қажет. Мысалы жоғарыда
inherited diseases
сөзі
тұқым қуалайтын аурулар
деп аударылды. Егер біз
in-
herited
деген сөздің нақты эквивалентімен аударсақ, мұра-
герлік аурулар деп аударылатын еді. Дегенмен қазақ тілде
бұл тұқым қуалайтын аурулар деген аударма берілді. Се-
бебі ұлыбритания монархиялық мемлекет және билік
мұрагерлік жолмен беріледі. Ал қазақтардың санасында
«тұқым» концепті үлкен рөл атқарады. Себебі әке текті
есімдерде бұл концепт кездеседі (ата, ауыл-аймақ, айнала,
қарындас, тұқым, жұрағат, сүйек, туысқан, ата-баба, тайпа,
ел ағасы; ел кicici, жұрт, шаңырақ, үлкен үй, отау). [5]
Сонымен, жоғарыда медициналық терминдердің түп-
нұсқасы мен аудармасы берілді, біз олардың айыр-
машылықтры мен ұқсастықтарын анықтап, оларды ау-
дару кезіндегі когнитивті процесстерді зерттедік. Бұл
зерттеулердің нәтижесінде медициналық терминдер уни-
версалды болғанымен, халықтың тұрмыс-тіршілігі, мә-
Кесте 2.
Do'stlaringiz bilan baham: 
