Moliyaviy va boshqaruv tahlili pv doc

Umumiy qarzlar	Jumladan, respublikadan tashqarida		Umumiy qarzlardan muddati o‘tgani
Jumladan, respublikadan tashqarida
Debi- torlik	Kreditorlik	Debi- torlik	Kreditorlik	Debi- torlik	Kreditorlik	Debi- torlik	Kreditorlik
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
	JAMI: Shu jumladan:	984633,7	224063,6	-	-	169,2	-
1.	Ichki xo‘jaliklararo	480048,3
2.	Mahsulot, ish va xizmatlar	77415,2	2139,6			169,2
	Paxta sanoati	47310,2				169,2
	GUB	4587,9
	«Jizzax akkumulyator» QK	1278,1
	«Agromash» AJ	21037,7
	AZDR	2289,1
	Boshqalar	5500,1	2139,6
3.	AVANSLAR:	6165,1	-
	O‘zqishloqxo‘jmashXolding	398,7
	Paxta sanoati	1027,5
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
	O‘zdonmahsulot	2018,7
	«O‘zneftgaz»	697,2
	«Quvasoysement»	1237,9
	DSM	587,7
	Boshqa avanslar	197,4
4.	Boshqa debitor va kreditorlar:	404486,5	28626,2
	«O‘zavtoyo‘l»	98763,1
	Energiya vazirligi		10697,8
	Kommunl xizmat vazirligi		17928,4
	Aloqa vazirligi	4567,4
	O‘zneftgaz	90267,3
	Yo‘lovchitransservis	25679,4
	Boshqalar	185209,3
5.	Budjet bilan hisoblashish	16518,6	36808,7
6.	Mehnat haqi bo‘yicha hisobkitoblar	-	90638,5
7.	Ijtimoiy ta’minot bilan hisobkitoblar	-	65850,6

2-topshiriq.
Korxonaning muddati o‘tgan debitorlik va kreditorlik qarzlari tarkibini o‘rganing, tahlil eting va muddati o‘tganlik sabablarini aniqlang hamda qarzdorlikni kamaytirish bo‘yicha tegishli takliflaringizni bering.
Test savollari:
1. Debitorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti qanday aniqlanadi?

1. 
   mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan olingan sof tushum /
   

majburiyatlar;

2. 
   mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan olingan sof tushum / jami
   

debitorlik qarzlari;

4. 
   mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxi /
   

majburiyatlar;

4. 
   mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxi / jami
   

debitorlik ¢arzlari.
2. Kreditorlik qarzlarining aylanish koeffitsiyenti qanday aniqlanadi?

1. 
   mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan olingan sof tushum /
   

kreditorlik majburiyatlari;

2. 
   mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxi / jami
   

kreditorlik majburiyatlari;

4. 
   mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan olingan sof tushum / jami
   

debitorlik qarzlari;

4. 
   mahsulot (ish, xizmat)larning ishlab chiqarish tannarxi / jami debitorlik qarzlari.
   

3. Debitorlik va kreditorlik qarzlari tahlilining axborot manbasi

1. 
   buxgalteriya balansi;
   
2. 
   debitorlik va kreditorlik qarzlari to‘g‘risida ma’lumotnoma;
   

4. 
   pul oqimlari to‘g‘risida hisobot;
   
5. 
   debitorlik va kreditorlik qarzlari bo‘yicha boshlang‘ich hisob
   

ma’lumotlari.
4. Debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini hisobdan chiqarish muddati
a) 3 oy; b) 3 yil; d) 2 oy; e) 1 yil.
5. Hisobdan chiqarish muddati davomida to‘lanmagan yoki undirib olinmagan majburiyatlar . . .

1. 
   korxona foydasiga hisobdan chiqariladi;
   
2. 
   korxona zarariga hisobdan chiqariladi;
   
3. 
   korxona foyda va zararlariga olib boriladi;
   
4. 
   rezerv kapitalidan qoplanadi .
   

6. Debitorlik va kreditorlik qarzlarining asosiy maqsadi - . . .

1. 
   korxonaning debitorlik va kreditorlik qarzlari holatiga baho
   

berishdan iborat;

2. 
   debitorlik va kreditorlik majburiyatlari aylanish davrini tezlash-tirish asosida korxonaning moliyaviy holatini yaxshilash borasida choratadbirlar belgilashdan iborat;
   

4. 
   debitorlik qarzlarining tarkibiy tuzilishi va dinamik o‘zgarish-
   

lariga baho berishdan iborat;

4. 
   debitorlik va kreditorlik qarzlarining yuzaga chiqish sabablarini
   

o‘rganishdan iborat.
7. Debitorlik qarzlarining shartli aylanish kuni qanday aniqlanadi?

1. 
   hisobot davridagi sotishdan sof tushum summasi hisobot
   

davridagi debitorlik qarzlari summasiga bo‘linadi;

2. 
   hisobot davridagi debitorlik qarzlari summasi hisobot davridagi sotishdan sof tushum summasiga bo‘linib, hisobot davri kuniga ko‘paytiriladi;
   

4. 
   hsobot davridagi sotishdan sof tushum summasi o‘tgan yilgi
   

debitorlik qarzlari summasiga bo‘linadi;

4. 
   o‘tgan yilgi debitorlik qarzlari summasini hisobot davridagi so-
   

tishdan sof tushum summasiga bo‘linib, hisobot davri kuniga ko‘paytiriladi
8. Kreditorlik qarzlarining muddati o‘tishi korxona moliyaviy holatiga qanday ta’sir ko‘rsatadi?

1. 
   korxona to‘lov qobiliyati pasayadi ;
   
2. 
   unumsiz xarajatlar ko‘payadi;
   

4. 
   krxonada qarz mablag‘larini jalb etish imkoniyati pasayadi;
   
5. 
   barchasi to‘g‘ri.
   

9. Debitorlik qarzlarining o‘rtacha aylanish kuni qanday aniqlanadi?

1. 
   mahsulot sotishdan sof tushum summasi debitor qarzlarning
   

o‘rtacha qiymatiga bo‘linadi;

2. 
   debitor qarzlarning o‘rtacha qiymati hisobot davri kuniga
   

ko‘paytirilib, mahsulot sotishdan sof tushum summasiga bo‘linadi;

4. 
   joriy aktivlar summasi debitor qarzlarning o‘rtacha qiymatiga
   

bo‘linadi;

4. 
   debitor qarzlarning o‘rtacha qiymati joriy aktivlar summasiga
   

bo‘linib, yuzga ko‘paytiriladi.
XII BOB. ASOSIY VOSITALAR HOLATI VA ULARDAN
FOYDALANISH TAHLILI
12.1. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning asosiy vositalar bilan ta’minlanganligini tahlil etishning ahamiyati, tahlil vazifalari va axborot manbalari
Iqtisodiyotni erkinlashtirish sharoitida har bir xo‘jalik yurituvchi subyekt biror-bir mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab chiqarishni tashkil qilishi uchun unda asosan to‘rt xil resurs mujassam bo‘lishi lozim.
Bunday resurslar tarkibiga:

• 
  Moddiy resurslar.
  
• 
  Moliyaviy resurslar.
  
• 
  Mehnat resurslari.
  
• 
  Tadbirkorlik resursi va boshqalar kiradi.
  

Mazkur resurslar tarkibida bugungi kunda eng asosiylaridan biri bu moddiy resurslar bo‘lib, ularning tarkibida ham muhimlaridan biri asosiy vositalar hisoblanadi. Chunki keyingi yillarda asosiy vositalar bahosini muntazam oshib borishi va ularga qilinadigan xarajatlar mahsulot tannarxining asosini tashkil qilayotganligi ham ushbu vositalarni tahlil qilib borishni taqozo etmoqda.
Asosiy fondlar (vositalar) ishlab chiqarishning muhim omili sifatida qaralib, ular vositasida bevosita mehnat predmetlari va mehnat kuchlari birikuvida mahsulotlar ishlab chiqariladi, ishlar bajariladi va xizmatlar ko‘rsatiladi.
Asosiy vositalar deb ishlab chiqarish siklida bir necha bor qatnashib o‘zining qiymatini yaratilayotgan mahsulotlarga qisman-qisman o‘tkazuvchi hamda jismoniy shaklini saqlab qoluvchi mehnat vositalariga aytiladi.
Asosiy fondlar yoki vositalarni tarkiblashda jahon va respublika hisob belgiloviga muvofiq quyidagi ikkita jihat mezon sifatida olingan.
Birinchisi, ularning qiymat ifodasi, ikkinchisi – xizmat muddati.
Asosiy vositalarning qiymat ifodasi uning kam baholi va tez eskiruvchi buyumlardan farqlanish chegarasini xarakterlaydi. Bu ifoda 5-sonli BHMS bilan ish haqi minimumining 50 barobarida qilib belgilangan. Asosiy vositalarning xizmat muddati ularning bir yildan ortiq muddat xizmat qilishini xarakterlaydi.
Xizmat muddati bir yildan ortiq bo‘lgan, lekin qiymat jihatdan qat’iy chegaradan oshmaydigan qiymatliklar, shuningdek, qiymatliklar, xo‘jalik inventarlarining ayrim turlari asosiy vositalar qatoriga kiritilmaydi. Bu qator bevosita kam baholi va tez eskiruvchi buyumlari tarkibida hisobga olinadi.
Asosiy vositalar va ularning tahlili to‘g‘risida bir qator iqtisodchi olimlar o‘zlarining fikrlarini bildirib o‘tishgan. Jumladan, T.Shog‘iyosovning «Kompleks iqtisodiy tahlil» nomli darsligida quyidagicha mualliflik yondoshuvi aks ettirilgan: «Asosiy vositalar, deb moddiy ishlab chiqarish sohasida hamda noishlab chiqarish sohasida uzoq vaqt mobaynida (bir yildan ortiq) ishlatiladigan, shuningdek, ijaraga berish uchun ham foydalaniladigan moddiy aktivlar ( 5-son BHMA 7-bandi)ga aytiladi.
Asosiy vositalar korxonaning ishlab chiqarish jarayonida muhim o‘rin tutadi, ular birgalikda korxona tayanadigan ishlab chiqarish – texnika bazasini tashkil etadi va korxonaning ishlab chiqarish quvvatini baholash mezoni hisoblanadi.
Asosiy vositalar va korxonaning ishlab chiqarish quvvatlaridan samarali foydalanish natijasida barcha texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari bo‘yicha yuqori darajaga erishiladi, jumladan, mahsulot hajmi mehnat unumdorligi o‘sishi tufayli ortadi, uning tannarxi pasayadi. Eksport hajmining ortishi, mahsulotning raqobatbardoshligi korxonani zamonaviy ilg‘or texnika bilan ta’minlanishiga, investitsiya hajmiga ko‘p jihatdan bog‘liq».¹
Asosiy vositalar tahlilida korxonaning asosiy vositalar bilan qurollanish darajasiga, ularning texnik holati va harakat ko‘rsatkichlariga, samaradorlik ko‘rsatkichlari, dinamikasi va holatiga baho beriladi.
Asosiy vositalar bilan ta’minlanish deyilganda korxonaning biznesrejasiga yoki o‘tgan yillarga nisbatan asosiy fondlar bilan qurollanishi darajasi tushuniladi. Shuningdek, asosiy vositalarning tarkibi, turi bo‘yicha o‘zgarishlariga baho beriladi. Tahlil etishda asosiy vositalarning holat va harakat ko‘rsatkichlariga muhim e’tibor qaratiladi.
Bu orqali bevosita asosiy vositalarning eskirish darajasi, yaroqlilik darajasi, kirim va chiqimi ko‘rsatkichlariga baho beriladi.
Asosiy vositalarning unumini o‘rganish asosida mahsulot ishlab chiqarishda ularning samaradorlik ko‘rsatkichlariga baho beriladi. Asosiy vositalarning samaradorlik ko‘rsatkichlarini omilli tahlili asosida mahsulot ishlab chiqarish hajmini yoki fondlar samarasini oshirish yuzasidan ichki imkoniyatlarning mavjudligi o‘rganiladi va tahlil yakunida korxonada asosiy fondlardan foydalanishga va ularning samaradorligini oshirish yuzasidan muhim iqtisodiy yo‘nalishlar belgilanadi. Korxonaning asosiy vositalari, ularning holati, harakati va samarasiga iqtisodiy tashxis qo‘yiladi.
Mamlakatimizdagi investitsiya muhitini yaxshilash va xorijiy sarmoyalarni jalb etish jarayonlariga bozor islohatlarini chuqurlashtirish, iqtisodiyotni erkinlashtirish va mulk huquqini himoya qilishni mustahkamlash chora-tadbirlari ta’siri yuqori bo‘lmoqda. Investitsiyalarning moliyalashtirish manbalari orasida korxonaning xususiy mablag‘lari hamda to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarning ulushi ortgan holda, davlat budjeti va bankning markazlashgan kreditlari hissasi keyingi yillarda qisqarib bormoqda.
Ayniqsa, asosiy kapitalga investitsiyalar oqimining qayta taqsimlanishi bilan bog‘liq bo‘lgan sanoat va infratuzilma tarmoqlarining rivojlanishi iqtisodiy o‘sishga katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu holat asosiy kapitalga investitsiyalarni iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha tarkibining o‘zgarishiga olib kelmoqda.
Yurtboshimiz I.A.Karimov ta’kidlaganidek «Xorijiy investitsiyalarni jalb etmay, ayniqsa yetakchi tarmoqlarda chet el sarmoyasi ishtirokini kengaytirmay turib, iqtisodiyotimizda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish va modernizatsiyalash, korxonalarimizni zamonaviy texnika bilan qayta jihozlash hamda raqobatga bardoshli mahsulot ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish mumkin emas».¹
Iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichida xorijiy investitsiyalar, ayniqsa, to‘g‘ridan to‘g‘ri xususiy chet el investitsiyalari uchun qator imtiyozlar berilgan. Zero, bu borada Prezidentimiz shunday degan edi. «To‘g‘ridan to‘g‘ri kelayotgan sarmoyalar oqimi har bir kishi, umuman, jamiyat hayoti uchun suv va havodek zarur».²
2005-yilning ikkinchi yarmidan boshlab, to‘g‘ridan to‘g‘ri xususiy xorijiy investitsiyalar jalb qilinish hajmiga qarab, ularni safarbar etadigan iqtisodiyot tarmoqlari korxonalari asosiy faoliyati bo‘yicha daromad (foyda) solig‘i, mulk solig‘i, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish va hududlarni obodonlashtirish solig‘i, mikrofirma va kichik korxonalar uchun belgilangan yagona soliq to‘lashdan, shuningdek, Respublika yo‘l jamg‘armasiga majburiy ajratmalar to‘lashdan ozod etilgan.
Asosiy vositalarni tahlil etishda korxonaning asosiy vositalar bilan ta’minlanishi, asosiy vositalar harakati, texnik holati, ulardan unumli foydalanish ko‘rsatkichlari va ishga solinmagan imkoniyatlari aniqlanadi.
Asosiy vositalar tahlili bir necha yo‘nalishlarda olib boriladi va asosiy vositalarning tuzilishi, dinamikasi, ulardan hamda uzoq muddatli investitsiyalardan samarali foydalanish ko‘rsatkichlariga asoslangan holda tahlil natijalariga ko‘ra baho beriladi.
Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida xo‘jalik yurituvchi subyektlarning asosiy vositalar bilan ta’minlanganligini o‘rganishda moliyaviy tahlilning eng asosiy vazifalari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:

• 
  xo‘jalik subyektlarining asosiy vositalar bilan yetarli darajada ta’minlanganlik holatiga baho berish;
  
• 
  asosiy vositalarning tarkibi, tuzilishi va dinamik o‘zgarishlariga baho berish;
  
• 
  korxonaning asosiy vositalar bilan ta’minlanganlik holatini yax-shilash bo‘yicha mavjud imkoniyatlarni aniqlash va ularga baho berish;
  
• 
  asosiy vositalarning texnik holatiga baho berish;
  
• 
  asosiy vositalarning harakat ko‘rsatkichlarini o‘rganish va ularga baho berish;
  
• 
  asosiy vositalardan samarali foydalanganlik darajalariga baho berish;
  
• 
  xodimlarning asosiy vositalar bilan qurollanganlik darajalariga baho berish;
  
• 
  asosiy vositalar samaradorligini oshirish bo‘yicha mavjud imko-niyatlarni ko‘rsatib berish va hokazo.