|
To‘g‘ri chiziqli usulda amortizatsiya hisoblash tartibi
Sana
Boshlang‘ich qiymat
Amortizatsiya
normasi
Amortizatsiya
summasi
Qoldiq
summasi
1-yil oxiri
1.000.000
20
180.000
820.000
2-yil oxiri
1.000.000
20
180.000
640.000
3-yil oxiri
1.000.000
20
180.000
460.000
4-yil oxiri
1.000.000
20
180.000
280.000
5-yil oxiri
1.000.000
20
180.000
100.000
Amortizatsiyani bajarilgan ishlar (ishlab chiqarish) hajmiga muta-
nosib ravishda hisoblab yozish usuli. Masalan, yuk mashinasining
boshlang‘ich qiymati – 1.00.000 so‘m, tugatish qiymati – 100.000 so‘m,
xizmat muddati – 5 yil, yo‘l bosishi – 90.000 km. 1 km.ga amortizatsiya
xarajatlari quyidagicha aniqlanadi:
(
Boshlang‘ich qiymat – tugatish qiymat) 1.000.000–100.000
=
=10 so‘m/km.
Тaxmin qilinayotgan ish birliklari soni
90.000
Agar birinchi yildagi foydalanishi chog‘ida yuk mashinasi 20.000
km yo‘l yurgan, ikkinchi yilda – 30.000, uchinchi yilda – 1000, to‘r-
tinchi yilda – 20000 va beshinchida – 10000 km yo‘l bosgan bo‘lsa, u
holda amortizatsiya ajratmalari jadvali quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.
453
Sana
Boshlang‘ich
qiymat
Yillik amortizatsiya
normasi
To‘plangan
eskirish
Qoldiq
summasi
1-yil oxiri
1.000.000
200.000
200.000
800.000
2-yil oxiri
1.000.000
300.000
500.000
500.000
3-yil oxiri
1.000.000
100.000
600.000
400.000
4-yil oxiri
1.000.000
200.000
800.000
200.000
5-yil oxiri
1.000.000
100.000
900.000
100.000
Kumulyativ usulda amortizatsiya hisoblash tartibi. Yuk mashina-
sining xizmat ko‘rsatish muddati – 5 yil. Sonlar summasi – foydalanish
yillari 15 (kumulyativ sana): 1+2+3+4+5=15 ni tashkil qiladi. Keyin har
bir kasrni 900.000 so‘m (1000.000–100.000) ga teng bo‘lgan
amortizatsiyalanadigan qiymatga ko‘paytirish yo‘li bilan har bir yilga
bo‘lgan amortizatsiya summasini aniqlaymiz. 5/15, 4/15, 3/15,
2/15,1/15.
Ushbu holatda amortizatsiya ajratmalari jadvali quyidagi
ko‘rinishga ega bo‘ladi.
Sana
Boshlang‘ich
qiymat
Amortizatsiya
normasi
Amortizatsiya
summasi
Qoldiq
summasi
1-yil oxiri
1.000.000
5/15
300.000
700.000
2-yil oxiri
1.000.000
4/15
240.000
460.000
3-yil oxiri
1.000.000
3/15
180.000
280.000
4-yil oxiri
1.000.000
2/15
120.000
160.000
5-yil oxiri
1.000.000
1/15
60.000
100.000
Qoldiq usulda amortizatsiya hisoblash tartibi
Sana
Boshlang‘ich
qiymat
Amortizatsiya
normasi
Amortizatsiya
summasi
Qoldiq
summasi
1-yil oxiri
1.000.000
20
180.000
820.000
2-yil oxiri
1.000.000
20
240.000
460.000
3-yil oxiri
1.000.000
20
180.000
280.000
4-yil oxiri
1.000.000
20
120.000
160.000
5-yil oxiri
1.000.000
20
60.000
100.000
Bu usul orqali amortizatsiya hisoblanganda ikkinchi yildan so‘ng
xarajat sifatida qo‘shiladigan eskirish summasi kamayib boradi. Demak,
sof moliyaviy natija asosiy vositalarning so‘nggi muddatlarida ko‘pa-
yishi kuzatiladi.
454
Ikki karra oshirilgan usulda amortizatsiya hisoblash usuli
Sana
Boshlang‘ich
qiymat
Amortizatsiya
normasi
Amortizatsiya
summasi
Qoldiq
summasi
1-yil oxiri
1.000.000
20x2
360.000
540.000
2-yil oxiri
1.000.000
20x2
216.000
324.000
3-yil oxiri
1.000.000
20x2
129.600
194400
4-yil oxiri
1.000.000
20x2
77760
116640
5-yil oxiri
1.000.000
20x2
-
116670
Quyidagi asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblanmaydi:
– yer;
– mahsuldor hayvonlar, buqa va ho‘kizlar;
– kutubxona fondi;
– budjet tashkilotlari, shu jumladan, ilmiy-tadqiqot, konstruktorlik
va texnologik tashkilotlarning vositalari;
– belgilangan tartibda konservatsiyaga o‘tkazilgan asosiy vositalar;
– to‘liq amortizatsiyalangan asosiy vositalar.
Asosiy vositalarni uzoq muddatli asosda ijaraga olgan yuridik
shaxslar amortizatsiya ajratmalarini ham o‘zining, ham ijaraga olgan
asosiy vositalar bo‘yicha hisoblab yozadilar. Ushbu holda ijaraga
beruvchi ijaraga berilayotgan asosiy vositalar uchun amortizatsiya
ajratmalarini hisoblab yozmaydi.
Amortizatsiya ajratmalari mahsulot tannarxining bir elementi bo‘lib,
o‘zgarmas xarajatlar turkumiga mansubdir. Mahsulot hajmining ortishi
bilan mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan amortizatsiya ajratmalari
qisqaradi, tannarxi pasayadi, foyda esa ortadi. Buning aksicha, mahsulot
hajmining pasayishi amortizatsiya ajratmalarining mahsulot birligidagi
ulushi ortishiga, tannarxning qimmatlashuviga va pirovard natijada
foyda miqdorining kamayishiga olib keladi.
Amortizatsiyani tannarxga bo‘lgan ta’siri formula orqali
quyidagicha aniqlanadi:
1
a) zanjirli bog‘lanish usuli:
1
1
2
(
) (
);
AF
A
N
N
N
F
C
C
C
AF A
A A
D
= D
+ D
= D
×
+ D ×
b) integral usuli:
1
1
2
(
....) (
....),
AF
A
N
N
N
F
C
C
C
AF A
A A
D
= D
+ D
= D
×
+
+ D ×
+
bunda:
;
AF
A
N
N
C
C
D
D
amortizatsiya ajratmalari va amortizatsiya qaytimi
o‘zgarishining sotilgan mahsulot tannarxini o‘zgarishiga ta’siri:
1
Селезнева
Н
.
Н
.,
Ионова
А
.
Ф
.
Финансовой
анализ
. –
М
.:
Юнити
, 2002. C
тр
. 176.
455
AF
1
,
AF
2
– hisobot va bazis davrlariga tegishli amortizatsiya
ajratmalari;
Δ
AF
– hisobot davridagi amortizatsiya ajratmalari summasining
bazis davriga nisbatan o‘zgarishi;
A
1
– bazis davrining amortizatsiya qaytimi;
Δ
A
1
– hisobot davridagi amortizatsiya qaytimining bazis davriga
nisbatan o‘zgarishi.
12.4. Asosiy vositalarning texnik holati tahlili
Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida korxonalarning asosiy
vositalar bilan yetarli darajada ta’minlanganligini o‘rganish bilan bir
qatorda, ularning texnik holatiga ham baho berib boriladi. Odatda asosiy
vositalar tarkibida yil davomida o‘zgarishlar ro‘y beradi. Yangi asosiy
vositalarni kirimi tufayli asosiy vositalar ortib boradi. Eskirgan asosiy
vositalarni ishlab chiqarishdan chiqarish tufayli asosiy vositalar
kamayishi mumkin. Bunday tabiiy holatlarning ro‘y berishi asosiy
vositalarning texnik holatini tahlil etishni taqozo etadi.
Asosiy
Do'stlaringiz bilan baham: | 
