Moliyaviy va boshqaruv hisobi

Buxgalteriya va uning boshqa bo’limlar bilan aloqasasi

Buxgalteriya hisobi va hisobotini korxona, muassasa va tashkilt rahbari tashkil etadi va u quyidagi huquqlarga ega:

• 
  bosh buxgalter rahbarligida buxgalteriya hisobi xizmati tashkil etish yoki shartnoma asosida jalb qilingan buxgalterlar xizmatidan foydalanish;
  
• 
  buxgalteriya hisobini yuritishda shartnoma aosisida ixtisoslashgan buxgalteriya firmalariga yoki tarkibidagi buxgalteriya hisobi sub’ekti kiradigan markazlashgan xqjalik birlashmalari hisobi bqlimiga topshirish;
  
• 
  buxgalteriya hisobini mustaqil yuritish.
  

Korxona, muassasa va tashkilot rahbarlariga qqyiladigan ta’minlash ma’suliyati yuklatilgan:

• 
  hisob siyosatini ishlab chiqish va tasdiqlash;
  
• 
  ichki hisob va hisobot tizimini ishlab chiqish;
  
• 
  xqjalik muomalalarini nazorat qilish tartibi;
  
• 
  tqliq va ishonchli buxgalteriya hisobini yuritish;
  
• 
  hisob hujjatlarini saqlash;
  
• 
  tashqi va ichki foydalanuvchilar uchun moliyaviy hisobotlarni tayyorlash;
  
• 
  soliq hisobotlari va boshqa moliyaviy hujjatlarni tayyorlash;
  
• 
  hisob – kitoblarni qz vaqtida yuritish.
  

Buxgalteriya hisobini yuritishda aloqador bqlgan rahbarlar, buxgalterlar va boshqa shaxslar buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritishda buxgalteriya hisobining asosiy tamoyillariga rioya qilishlari kerak.
Buxgalteriya apparati hujjatlarni ishlab chiqishi, buxgalteriya registrlarida hisob yozuvlarini oqilona olib borishi va ular asosida boshqaruv va moliyaviy hisobotlarni tuzishni ta’minlashi zarur.
Buxgalteriya apparati, quyidagi bqlimlardan tashkil topgan:

• 
  material bqlimi, bu erda sotib olingan material qiymatliklarni, material yuboruvchilar bilan hisob - kitoblarni, materiallarni saqlash va foydalanish joylari bqyicha kirimi va sarflanishini hisobi yuritiladi. Kqpam katta bqlmagan korxonalarning bu bqlimida asosiy vositalar, arzon va tez eskiruvchi buyumlar va tayyor mahsulotlar hisobi ham yuritiladi. Yirik korxonalarda bu uchastkaning ma’lumotlarini ishlab chiqish uchun maxsus bqlim tashkil etiladi;
  
• 
  hisoblashish bqlimi, bu erda dastlabki hujjatlarga asosan ish haqi hisoblash va undan ushlanmalar bqyicha barcha hisoblashishlar olib boriladi, mehnat haqi fondi va iste’mol fondidan foydalanish bqyicha nazorat amalga oshiriladi, ijtimoiy sug’urta va ta’minotga ajratmalar bqyicha, pensiya fondiga bandlik fondi va boshqalar bqyicha hisoblashish hisobini olib boradi;
  
• 
  ishlab chiqarish - kalkulyatsiya bqlimi, bu bqlimda barcha turdagi ishlab chiqarishga qilingan xarajatlar hisobi yuritiladi, ishlab chiqarilgan mahsulotlarning haqiqiy tannarxi aniqlanadi va hisobot tuziladi, tugallanmagan ishlab chiqarishga sarflangan xarajatlar tarkibi aniqlanadi.
  
• 
  umumiy bqlim, bu bqlimda yuqorida sanab qtilgan bqlimlarda hisobga olinmaydigan muomalalar hisobi yuritiladi, Bosh daftar yuritiladi va buxgalteriya hisobi tuziladi. Yirik korxonalarda moliyaviy bqlim ajratilib, unda pul mablag’lari, korxona va ayrim shaxslar bilan hisob - kitoblar hisobi yuritiladi.
  

Buxgalteriya korxonaning barcha ishlab chiqarish bqlinma (tsex, bqlim)lari bilan bevosita munosabatda bqladi. U ulardan buxgalteriya hisobini yuritish uchun tegishli ma’lumotlar oladi, chunonchi:

• 
  kadrlar bqlimidan – ishga qabul qilinganligi, ishdan bqshatilganligi, ta’tilga chiqqanligi, korxona ichida bir joydan ikkinchi joyga qtkazilganligi tqg’risida shaxslar rqyxati (buyruq)ni oladi;
  
• 
  omborlardan – tovar – material qiymatliklarini harakati (kirim, chiqim, bir joydan ikkinchi joyga qtkazilishi) tqg’risida hujjatlar oladi;
  
• 
  tsexlardan – ayrim xqjalik muomalalari (mahsulotni ishlab chiqarish va sh.k.) bqyicha hujjatlar, xarajatlar bqyicha ishlab chiqarish hisoboti va boshqalarni oladi.
  
• 
  Bosh mexanikdan – asbob - uskunalani harkati va ularni ta’miri tqg’risida, avtotransportni ishlari va boshqalar tqg’risida hujjatlar oladi;
  
• 
  Reja bqlimidan – korxonaning barcha faolichti bqyicha tasdiqlangan reja kqrsatkichlari (daromad va xarjatlar smetasi) ni oladi;
  
• 
  Mehnat va ish haqi bqlimidan – alohida kategoriya ishlovchilariga haq tqlash va mukofatlash, stavkalar, okladlar, shtatlarni qzgarishi tqg’risida nizomi.
  

2.