Moliyaviy tahlil

II-bob bo’yicha xulosa 
Iqtisodiyotni 
moderinzatsiyalash 
sharoitida 
xo’jalik 
yurituvchi
subektlarning 
asosiy 
faoliyat 
daromadlari 
mahsulot 
sotishdan 
olingan
daromadlar, tovarlar sotishdan olingan daromadlar, bajarilgan ishlar va 
ko’rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlarni o’z ichiga qamrab oladi. 
Moliyaviy xo’jalik faoliyati natijalari ma’lum, ya’ni daromad, xarajat, hamda 
yakuniy moliyaviy natijalar ko’rsatkichlarida o’z aksini topadi. Daromad xo’jalik 
yurituvchi subektning asosiy va asosiy bo’lmagan faoliyatidan olinadigan 
daromadlardan tashkil topishi e’tirof etish joizdir. BHMS №2-sonli “Asosiy 
xo’jalik faoliyatidan olinadigan daromadlar” standartida asosiy faoliyatdan olingan 
daromadning tarkibi belgilab berilgan. Xo’jalik yurituvchi subektlar asosiy 
faoliyati daromadlari hisobini yuritishni halqaro buxgalteriya hisobi standartlari 
asosida tashkil qilish bugungi kunda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bu bevosita 
mamlakatimizdagi xo’jalik yurituvchi subektlarda investetsiya jarayonida muhim 
bo’lib chet el investorlari uchun ancha qulay va tushunarli bo’lgan hisobotlarni 
tuzish va malumotlarni yanada aniq o’qishlari uchun imkoniyat yaratish juda 
zarurdir. Tahlilning natijasi shuni ko’rsatadiki, xo’jalik yurituvchi subektda sof 
foyda miqdorini ko’paytirishga tannarxni , davr xarajatlarini va soliq so’mmasini 
kamaytirish hisobiga erishilishi mumkin.

---

53 
III-BOB Operatsion faoliyatdan daromadlar хисобин takomillashtirish
3.1. Operatsion daromadlar hisobini xalqaro normalar asosida 
takomillashtirish 
Xo’jalik yurituvchi subektlarda moliyaviy natijalar hisobini yuritishda, 
BHMS №3-sonli “Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot”ga asosan hisobga olib 
boriladi va unga muvofiq moliyaviy natijalar deb quydagiga aytiladi: moliyaviy 
natijalar – tegishli hisobot davrida xo’jalik yurituvchi subektning moliyaviy-
xo’jalik faoliyatining natijasi, ya’ni olingan foyda yoki ko’rilgan zarardir
47
.xalqaro 
standartlarda bu jarayon BHMS №1-sonli “moliyaviy hisobotlarni taqdim etish” 
nomli standarti bilan belgilanadi unga ko’ra , “moliyaviy hisobot – tadbirkorlik 
subektlarining moliyaviy holati va moliyaviy natijalari ning tartibga solingan 
ifodasidir. Moliyaviy natijalar hisobotlarining maqsadi turli foydalanuvchilar 
uchun iqtisodiy qarorlarni qabl qilishda foydali bo’lgan, tadbirkorlik subektlarining 
moliyaviy holati, moliyaviy natijalari va pul oqimlari to’g’risidagi malumotlar 
bilan taminlashdan iboratdor”
48
diya, tariflab o’tilgan. Xalqaro amaliyotda xo’jalik 
yurituvchi subektlarda asosiy (operatsion) faoliyat daromadlari №18- sonli BHXS 
“Odatdagi faoliyatdan olinadigan daromad” standarti bilan tartibga solinib unga 
ko’ra, asosiy (opeartsion) faoliyat daromadlariga quydagicha ta’rif berilgan: -
“Odatdagi faoliyatdan olinadigan daromad – ma’lum davr moboynida tadbirkorlik 
subektining odatdagi faoliyati natijasida olinadigan iqtisodiy nafning yalpi 
tushumi bo’lib, ushbu tushum mulk egalarining kapitaliga qo’yilmalari bilan 
bog’liq bo’lmagan kapitalning ko’payishiga olib keladi”
49
. 
Demak, ushbu standartga ko’ra , daromad tadbirkorlik subektining faqat 
o’zi uchun olingan yoki olinadigan iqtisodiy nafning yalpi tushumini qamrab oladi. 
Uchinchi tomonlar nomidan undirib olingan sommalar, masalan sotishdan soliqlar, 
tovarlar va xizmatlardan olinadigan soliqlar, qo’shilgan qiymat solig’I, tadbirkorlik 
47
3-son BHMS “Moliyaviy natijalar to’g’risidagi hisobot”. O’zR Adliya vazirligi tomonidan 
1998 yil 27 avgustda ro’yxatga olingan, №484. 
48
1-son BHS “moliyaviy natijalarni taqdim etish “ nomli standart. 2009 yil 1 yanvardan kirgan. 
49
1118-son BHXS “odatdagi faoliyatidan olinadigan daromad”1995 yil 1 yanvar. 

---

54 
subektiga kelib tushadigan iqtisodiy naf bo’lib xizmat qilmaydi ba kapitalning 
ko’payishiga olibkelmaydi. Shu bois, ular daroaddan chiqarib tashlanadi . odatdagi 
faoiyatdan olinadigan daromad mazkur standartda quydagicha keltirilgan: