Moliyaviy tahlil

23-jadval
Xo’jalik yurituvchi sub’ektida bir ishchining mehnat unmdorligini omilli tahlili

Ko’rsatkichlar	O’tgan yil	Hisobot yil		Farqi (+,-)
		biznes rejada	haqiqatda	o’tgan yildan	biznes rejadan
1. Mahsulot(ish, xizmat)lar hajmi, ming so’m	177000	197000	201000	+24000	+4000
2. Ishchilarning jami ishlagan kishi-kunlari, ming kishi-kuni	4,9	5,4	5,7	+0,8	+0,3
3. Ishchilarning jami ishlagan kishi-soatlari, ming kishi-soat	35,9	40,5	44,0	+8,1	+3,5
4. Ishchilarni ro’yxat bo’yicha soni, kishi	17	18	19	+2	+1
5. Hisob-kitoblar:
5.1. Bir ishchining mehnat unumdorligi, ming so’m (1/4)	10411	10944	10578	+167	-366
5.2. Bir ishchini yil davomida ishlagan kunlari, kishi-kuni (2/4)	290	300	301	+11	+1
5.3. Ish kuni davomiyligi, soat (3/2)	7,3	7,5	7,7	+0,4	+0,2
5.4. Ishchining 1 soatlik ish unumi, so’m (1/3)	4930	4864	4568	-362	-296
6. Bir ishchining mehnat unumdorligini biznes rejaga nisbatdan o’zgarishi, ming so’m:	x	x	x	x	-366
6.1. Ish kunlarining o’zgarishi hisobiga, ming so’m.	(1*7,5*4864)/1000=36				+36
6.2. Ish kuni davomiyligini o’zgarishi hisobiga, ming so’m	(0,2*301*4864)/1000=293				+293
6.3. Bir soatlik ish unumining o’zgarishi hisobiga, ming so’m	(-296*7,7*301)/1000=-686				-686
7. Uch omilning yig’indisi	36+293+(-686)=-357≈-366

23-jadval ma’lumotlaridan ko’rinadiki, xo’jalik yurituvchi sub’ekt ishchilarining mehnat unumdorligi hisobot yilida rejalashtirilganidan 366 ming so’mga kamaygan va bu uning uchun ijobiy holat emas.

Xo’jalik yurituvchi sub’ekt ishchilari mehnat unumdorligining 366 ming so’mga kamayishida omillar ta’siri quyidagicha bo’lgan:

• 
  ish kunlarining 1 (301-300) kunga ko’payishi hisobiga xo’jalik yurituvchi sub’ekt ishchilarining mehnat unumdorligi 36 ming so’mga ortgan;
  
• 
  ish kuni davomiyligining 0,2 soatga ko’payishi hisobiga xo’jalik yurituvchi sub’ekt ishchilarining mehnat unumdorligi 293 ming so’mga ko’paygan;
  
• 
  bir soatlik ish unumining 296 so’mga kamayganligi esa, xo’jalik yurituvchi sub’ekt ishchilarining mehnat unumdorligini 686 ming so’mga pasaytirgan.
  

Yuqoridagi ma’lumotlarga binoan, xo’jalik yurituvchi sub’ekt ishchilarining mehnat unumdorligini 686 ming so’mga oshirish imkoniyati mavjud bo’lib, buning uchun ishchilarning bir soatlik unumini rejalashtirilgan miqdorda bajarilishini ta’minlash talab etiladi.
Buning uchun, mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish jarayonida ishchilarning bo’sh qolishlari, texnika vositalarini ishlashi uchun to’sqinlik qilayotgan (elektr energiyasini bo’lmasligi, texnikalarni vaqtida ta’mirlanishi va boshqalar) omillarni bartaraf etish maqsadga muvofiq hisoblanadi.
Mehnat resurslaridan samarali foydalanish ko’rsatkichlarining o’zgarishi xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)lar hajmining ko’p yoki kam bo’lishiga ham bog’liq. Ishlab chiqarilgan mahsulot(ish, xizmat)lar hajmi esa, uning tegishli struktura va assortimentda ishlab chiqarilishiga ham bog’liq bo’ladi. Shu boisdan, mahsulot(ish, xizmat)larning struktura va assortimenti o’zgarishini mehnat resurslaridan samarali foydalanish ko’rsatkichlariga ta’sirini o’rganish, mehnat sig’imi orqali amalga oshiriladi. Negaki xo’jalik yurituvchi sub’ektlarda mahsulot(ish, xizmat)lar hajmi strukturaviy, ya’ni kam mehnat vaqti talab qiluvchi, daromad ko’p keltiruvchi tovar turlari hisobiga o’zgaradi.
Mehnat unumdorligi (M_u) va mehnat sig’imi (M_s) bog’liqligini inobatga olib, foiz hisobida quyidagi ifodani keltirish mumkin:

Ushbu formulaga binoan, mehnat sig’imi ko’rinishida ifodalanadi.
23-jadval ma’lumotlariga binoan, bir ishchining mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish uchun sarflagan vaqti reja bo’yicha 40,5 ming kishi-soatni, haqiqatda 44,0 ming kishi-soatni tashkil etgan. Natijada, bir ishchining mahsulot uchun sarflagan vaqti haqiqatda rejalashtirganidan 3,5 ming kishi-soatga ortgan bo’lib, o’sish surati 108,6 ((44,0/40,5)*100) foizni tashkil etgan.
Demak, mehnat sig’imining 8,6 foizga ortishi, mehnat unumdorligini foizga kamaytirgan.
Mehnat unumdorligining mehnat sig’imiga ta’siri quyidagicha aniqlanadi:

Xulosa tarzida mehnat resurslaridan samarali foydalanib, intensiv usulda mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish muhim axamiyatga ega. Negaki, mehnat resurslari sonini oshirib, ekstensiv usulda mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish maqsadga muvofiq bo’lmay, qo’shimcha xarajatlarni talab etadi.
Mehnat resurslarining mahsulot(ish, xizmat)lar ishlab chiqarish hajmiga ta’siri quyidagicha tahlil etiladi (20-jadval).