72
Xulosa va takliflar
Tub iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish jarayonida
buxgalteriya hisobi
va auditning nazariy, tashkiliy va amaliy jihatlari bozor iqtisodiyoti
munosabatlari talablaridan kelib chiqqan holda ko'rib chiqilishi lozim. Uning
nazariy, amaliy, huquqiy jihatlari bilan birgalikda iqtisodiy nazoratni amalga
oshiradigan auditorlarni tayyorlash va qayta tayyorlash ham tub iqtisodiy
islohotlarning tarkibiy qismi ekanligi ko'zga tashlanmoqda.
Respublikamizda auditorlik faoliyatini tashkil etish va o'tkazish
uslubiyati
auditorlik faoliyatining xalqaro amaliyoti va tajribasiga asoslanadi. Ammo
auditni samarali tashkil etishda faqatgina audit uslubiyati emas, balki auditning
huquqiy asoslari ham juda muhim rol o'ynaydi. Republikamizda auditorlik
faoliyatini meyoriy tartibga solish asoslari takomillashib bormoqda.
Bitiruv malakaviy ishimning yakunida xulosa qilib aytishim mumkinki,
standartlar asosida auditorlar faoliyati sifat nuqtayi nazaridan baholanadi.
Standartlar audit tekshiruviga umumiy yondashuvni, tekshiruv ko'lamini, xulosa
turini, te shiruv uslubiyatini va bu soha va illari amal qilishlari lozim bo‘lgan
qonuniyatlarni belgilab beradi.
Shu bilan birga, iqtisodiy muhitning o'zgarishi asosida umumiy
standartlarga tuzatishlar, qo'shimchalar kiritilishi mumkin.
Auditorlik faoliyati
milliy standartlarining mohiyati va zarurligi ham shundaki, agar auditor
tekshiruv davomida bu standartlardan chetlashsa, buning sabablarini asoslab
bera olishi kerak.
O’zbe iston Respubli asi iqtisodiyotining ahon iqtisodiy integratsiyasiga
asta-se in qo’shila borishi barcha sohada bo’lgani abi auditorli faoliyatida
ham tub o’zgarishlarni amalga oshirishni taqozo etmoqda. Shu boisdan, auditni
xalqaro talablarga muvofiq o’zgartirish eyingi vaqtlarda O’zbe iston
uchun
tobora dolzarb ishga aylanmoqda.
Bozor munosabatlarini jadallashtirishda respublikamizning jahon bozoriga
yanada chuqurroq kirib borishi iqtisodiy islohotlarni rivojlantirishni, iqtisodiy
73
munosabatlarni yanada kengroq amalga oshirish uchun auditorlik faoliyatini
xalqaro standatlarga moslashtirishni taqozo qilmoqda.
O’zbe iston Respubli asi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan
auditorlik faoliyatining milliy standartlari respublikamizda auditorlik faoliyatini
yuritishda muhim me'yoriy hujjat hisoblansada, ammo ushbu me'yoriy
hujjatlarning ishlab chiqilishida talaygina muammolar
mavjudligina ham aytib
o’tdim.
O’zbe iston Respublikasida qabul qilingan va qabul qilinayotgan
auditorlik
faoliyatining
milliy
standartlarida
uchraydigan
eng
katta
kamchiliklardan biri - bu mazkur standartlar asosan xalqaro standartlardan huddi
nusha o’chirgan holatdagide ishlab chiqilgan.
Ma'lumki, respublikamizda iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda
o’zimizga hos va o’zimizga mos yo’lni tanlaganmiz. Shu boisdan barcha
faoliyat turlarida qonuniy asoslarni barpo etar ekanmiz, avvalo, mana shu
jihatni inobatga olishimiz lozim. Bu boradagi ishlarni
yoritib berish maqsadida
audit ishi sifatini nazorat qilishga bag’ishlangan xalqaro va milliy
standartlarning farqli va o’xshash tomonlarini solishtirib chiqish maqsadga
muvofiqdir.
Xalqaro ta ribani o’rganish maqsadida, shuningde uni O’zbe istonda
auditorlik faoliyatiga tatbiq qilish sababli milliy va xalqaro standartlarning
talablarini qiyoslash juda muhimdir.
Auditning milliy standartida qo’yilgan va xalqaro standartda bayon
qilingan maqsadlar bilan birga oshkora bajariladigan
vazifalardan eng muhimi
bu auditni amalga oshirish davomida auditorlik tashkilotlari hodimlarining
burchlarini aniqlashdan iborat.
Auditorlik firmalari faoliyati muddati uzoq emasligi hisobga olinsa,
bunday tash iliy ihatlarning bayon qilinishi o’zini to’la oqlaydi. Auditorlik
firmasining o’zida ishni tash il etishga oid talablar xalqaro standartlarda ham
shuningdek, tahlil qilinayotgan standartda ham bayon qilinmagan. Shu jihatdan
auditning milliy standarti auditorli firmalari uchun to’laroq ahborot beradi.
74
Auditorlik faoliyatining milliy standartlarini takomillashtirish borasidagi
takliflarim
quyidagilardan
iborat.
Milliy
standartlarimizni
yanada
mukammallashtirish maqsadida xalqaro aditorlik milliy
standartlariga murojat
qilsa , undagi ba’zi bir standartlar bizda yo’qligiga guvoh bo’lamiz.
Masalan “Xizmat o’rsatuvchi tash ilotlar xizmatlaridan foydalanuvchi
subye tlar auditiga doir savollar” deb nomlanuvchi 402-son xalqaro auditorlik
standartini
o’zimizda
oriy
qilish
era
hisoblayman
.
Chun i auditorli faoliyatida uchraydigan baxslarga sabab bo’ladigan savollar
va muammolar ba’zida yechimsiz qolib etadi. Bu standartni oriy qilibgina
qolmay, uni ma’lum bir muddatlarda yengilab, ta omillashtirib turish zarur.
Shu bilan bir qatorda xalqaro auditorlik standartlaridan 240-sonli “Aldash va
xato” deb nomlanuvchi standartni ham milliy
standartlarimiz qatoriga
qo’shishni ta lif qilaman. Unda auditorli te shiruvlari vaqtida auditor duch
elishi mum in bo’lgan xo’ ali yurituvchi subye t yo i biror bir tash ilot
rahbari tomonidan qilingan xato yo i aldashli vaziyatlarga engroq to’xtalib
o’tilish era .
Bu auditorlik faoliyatining kelgusi davrlarda puxta va oson bajarilishiga
zamin yaratadi.
