Moliyaviy nazoratni tashkil etishning nazariy asoslari. Javob

12.Moliyaviy nazoratni qo’llash sohalari.
Moliya nazorat vazifasining mavjudligi o’-o’zidan moliyaviy nazorat mavjudligini keltirib chiqarmaydi, u tegishli davlat organlarining muhim tashkil etuvchi faoliyatini taqazo etadi.
1. Moliyaviy nazorat - kengaytirilgan takror ishlab chiqarishda moliya muhim rolining bir ko’rinishidir.
2. Moliyaviy nazorat davlat boshqaruv organlari faoliyatining turlaridan biri sifatida namoyon bo’ladi.
3. Moliyaviy nazorat - boshqaruvning tartibga solish, rejalashtirish, hisob-kitob va xo’jalikni yurituvchi subyekt faoliyatining tahlili singari mustaqil vazifasidir.
4. Taqsimlash munosabatlari orqali moliyaviy nazorat ishlab chiqarish, ayirboshlash, muomala va iste’mol munosabatlariga tatbiq etiladi.
Bozor iqtisodiyoti uchun davlat moliyaviy nazorati faoliyatning alohida bir sohasiga aylanib boradi.
Davlat moliyaviy nazoratning obyekti bo’lib boshqarishning barcha darajalarida moliyaviy resurslarning shakllanishi va ishlatilishidan taqsimlanish jarayonlari maydonga chiqadi. Bu boradagi Davlat moliyaviy nazorati avvalo davlat moliyaviy resurslaridan maqsadga muvofiq va samarali foydalanishi, davlat mulkidan oqilona foydalanishini ta’minlashga xizmat qilmog’i lozim.
Nazorat-iqtisodiy ishlar ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga, xo’jalik yuritishning yuqori natijalariga erishishga, davlat daromadlarining oshishiga hamda davlat mablag’laridan samarali, maqsadga muvofiq foydalanishga ta’sir etadi.


1. Oliy nazorat organlari xalqaro tashkiloti (INTOSAI)ni tashkil etishning maqsadi.
Moliyaviy nazoratni tashkil etish amaliyotida tub burilish INTOSAI tashkilotining tashkil etilishi va uning doirasida LIMA deklorasiyasining qabul qilinishi natijasida yuz berdi.
INTOSAI tashkiloti 1953 yilda mamlakatlar oliy nazorat organlarining faoliyatini muvofiqlashtirish uchun tashkil etilgan. A’zolari: 193 (188Q1Q4) ta bqlib, ulardan 188 ta davlat (O’zbekiston INTOSAI a’zoligiga kirmagan) va 1 ta Evropa Auditorlar Sudi a’zo bo’lib, Fransuz tilida so’zlashuvchi mamlakatlar oliy nazorat organlari tashkiloti, Portugal tilida so’zlashuvchi mamlakatlar oliy nazorat organlari tashkiloti, Ichki Auditorlar Instituti va Jahon Banki qo’shimcha a’zolar hisoblanadi. INTOSAI shtab-kvartirasi Venada joylashgan tashkilot bo’lib, yig’ilishlarini har uch yilda bir marta o’tkazadi. Tarkibida nazoratni rivojlantirish xalqaro markazi faoliyat yuritadi. INTOSAI ning Afrikada AFROSAI, Osiyoda ASOSAI, Karib dengizi havzasida CAROSAI, Arab davlatlarini birlashtirgan ARABOSAI, Lotin Amerikasida OLACES, Evropada EUROSAI kabi mintaqaviy bo’limlari faoliyat ko’rsatadi.
Yevropada moliyaviy nazorat tizimi samarali tashkil etilganligi e’tirof etiladi. Evropada umuman olganda quyidagi nazorat tashkilotlari faoliyat ko’rsatadi:

• 
  Barcha darajadagi hukumatlar bo’lib, ular umumiy nazoratni olib boradilar, huquqiy bazani mustahkamlaydilar, nazorat organlari faoliyatini muvofiqlashtiradilar.
  
• 
  EUROSAI, oliy nazorat organlari(ONO) faoliyatini mintaqada muvofiqlashtiradi.
  
• 
  Xalqaro moliya institutlari. Ular ko’pincha moliya sektorini nazorat qilib, ular uchun me’yorlarni belgilaydilar.
  
• 
  GRECO. Bu tashkilot xalqaro korrupsiyaga qarshi kurash tashkiloti bo’lib, CPI (Corruption Perpections Index) ko’rsatkichini e’lon qilib boradi. Bu moliyaviy chalkashliklar, korrupsiyani yo’qotish uchun nazorat olib boradi.
  
• 
  Reyting agentliklari. Ular xejalik subyektlari yoki hukumatlarning faoliyatini nazorat qilib borib, ularni ma’lum ko’rsatkichlar asosida baholab boradi.
  

1977 yil Oliy nazorat organlari xalqaro tashkiloti (INTOSAI)ning Limada bo’lgan 9 kongressida deklorasiya qabul qilingan bo’lib, unda davlat nazorati uchun tekshiruv organlari faoliyatining tamoyillari ishlab chiqilgan.Quyida biz ushbu deklorasiya mohiyati bilan tanishib chiqamiz.
Oliy nazorat organi ishining maqsadi eng muhim hisoblangan pul va moddiy resurslarni boshqarishning qonuniyligi, to’g’riligi va tejamkorligi hisoblanadi.
Lima deklorasiyasida Oliy nazorat organi o’ziga yuklatilgan vazifalarni turli xildagi tekshiruv organlaridan mustaqil va ularning aralashuvlaridan himoyalangan bo’lgandagina obyektiv va samarali amalga oshirishi mumkinligi keltirilgan.
Garchi umumiy hukumatning bir qismi sifatida oliy davlat organlari davlatdan mutloq mustaqil bo’lmasalarda, oliy nazorat organi o’z vazifalarini bajarish uchun tashkiliy va funksional mustaqillikka ega bo’lishi kerak.