Moliyaviy hisobotlar axborot foydalanuvchilarining keng doirasi uchun

3. Korxonalar moliyaviy holatini reyting baholashda
qo‘llaniladigan ko‘rsatkichlar tizimi va ularni aniqlash usullari
Moliyaviy holatni reyting baholashda qo‘llaniladigan ko‘rsatkichlar
tizimini aniq soni va tarkibini tanlash bo‘yicha yagona uslubiyot
shakllanmagan. Shu sababli analitiklar, ekspertlar va ularning guruhi,
reyting agentlari har bitta tarmoq, soha va korxonalarning mulki shakli,
faoliyati va boshqa jihatlari bo‘yicha tarkiblangan moliyaviy
koeffitsiyentlar guruhi bo‘yicha uni aniqlash tartiblarini belgilaydilar.
Moliyaviy holatni reyting baholashda aniqlanadigan muhim
ko‘rsatkichlar qatoriga quyidagi ko‘rsatkichlar tizimini kiritish tavsiya
etiladi:
- to‘lov layoqati va likvidlik ko‘rsatkichlari: joriy , oraliq va
umumiy to‘lov layoqati likvidlik ko‘rsatkichlari;
- moliyaviy barqarorlikni xarakterlovchi moliyaviy koeffitsiyentlar:
avtonomiya, kapitallashuv, manevrlik koeffitsiyentlari va h.k.;
- ish aktivligini xarakterlovchi koeffitsiyentlar: aktivlar, kapital va
majburiyatlarning aylanuvchanligi koeffitsiyentlari va h.k.;
- foyda va rentabellikni xarakterlovchi moliyaviy koeffitsiyentlar:
aktivlar, kapital, xarajatlar rentabelligi koeffitsiyentlari va h.k.
Korxonaning oxirgi besh yildagi faoliyat natijalari

Ko‘rsatkichlarning etalon birligi va ularning joylashtirish

Moliyaviy holatni va samaradorlikni ifodalovchi ko‘rsatkichlar
tizimini o‘rganishda birinchi navbatda aktivlar va passivlarni, mulkni,
daromad va xarajatlarni “odilona baholash”ga muhim ahamiyat qaratish
lozim. Negaki o‘rganiladigan ko‘rsatkichlar tizimi avvalo ushbu
qiymatning to‘g‘ri aniqlanganligi, asosligi va ishonchligi bilan
xarakterlanadi. Uning, g‘oyaviy mualliflaridan biri Raymond Djon
Chambers hisoblanadi. Chambers g‘oyaviy qarashlarida inflyatsiya
ta’sirida aktivlarni real qiymatini aniqlashning usullari ilgari suriladi.
“Odilona baholash”ning ingliz tilidan tom ma’nodagi tarjimasiga
nisbatan odatda turlicha so‘zlar ishlatiladi. Masalan “haqqoniy
baholash”, “aniq baholash”, “qonuniy baholash”, “qoidaviy baholash”.
Dastlab, odilona qiymatni aniqlashga qayta baholashning muhim
vositasi sifatida qaralgan. Moliyaviy hisobotning xalqaro standarti, 32
(MFSO) standartiga muvofiq moliyaviy instrumentlarni mustaqil
baholashning birinchi harakatlari boshlandi va bu holat buxgalteriya
hisobida yangi bir davrni, o‘zgarishni ochib bergan. Bu holat,
investitsion va moliyaviy aktivlar, valyuta balansi qiymatini o‘zgartirgan
holda ularning moliyaviy natijalarga ta’sir etmagan.
Odilona baholash balans moddalarini tuzish paytiga xaqiqiy qiymati
bo‘yicha hisob-kitob qilinishini xarakterlaydi.
“Odilona baholash” korxonaning mulki, ishlab chiqarish
xarajatlarining qiymati uning faoliyatiga bog‘liq bo‘lmagan holda
bozorning ta’siridagi o‘zgarishlarni hisobga olgan holda korxonaning
moliyaviy holati va uning moliyaviy natijaviyligini qayta baholashni
izohlaydi. Ya’ni, subyektning ta’siridan xoli bo‘lgan moliyaviy
hisobotlar tuzish talabini hal etadi.
Hozirgi hisobchilik tizimida, xalqaro maydonda odilona
baholashning quyidagi xususiyatlari xarakterlanadi.
Qo‘llash sohasi: “Odilona baholash”ning qo‘llanish sohasi
cheklangan. Ushbu usul aniq mulkiy birliklarga nisbatan (investitsion
mulkka, biologik aktivlarga, moliyaviy instrumentlarga, aktivlarning
alohida tarkiblari)ga nisbatan yoki jarayonlarning ayrim turlariga
(biznesni birlashtirish, asosiy vositalarni qayta baholash, tekinga
olinadigan qiymatliklarni baholash va h.k.) nisbatan qo‘llaniladi.