Dastlabki nazorat - moliyaviy-xo'jalik operatsiyalarini amalga oshirishdan oldin, masalan, byudjet to'g'risidagi qonunlar (qarorlar) loyihalarini va byudjet va moliya masalalari bo'yicha boshqa qonunlar (qarorlar) loyihalarini muhokama qilish va tasdiqlash paytida amalga oshiriladigan nazorat. Bu moliyaviy qonunchilik buzilishining oldini olishda katta ahamiyatga ega.
Joriy (operativ) nazorat moliyaviy-xo'jalik operatsiyalari jarayonida amalga oshiriladi. Masalan, parlament eshituvlarida va deputatlik so‘rovlari bilan bog‘liq holda byudjet ijrosining ayrim masalalarini ko‘rib chiqishda, g‘aznachilik organlari tomonidan budjetning kassa xarajatlari bo‘yicha to‘lov hujjatlarini tekshirishda. Joriy nazorat nazorat ob'ektining holatini tavsiflovchi zarur operativ ma'lumotlarni olish, chetga chiqish holatlarida zarur tuzatishlar kiritish imkonini beradi.
Keyingi nazorat moliyaviy va xo'jalik operatsiyalari tugagandan so'ng amalga oshiriladi. Boshqarish ob'ektini chuqurroq o'rganish bilan ajralib turadi. Kuzatuv nazorati, masalan, byudjetlarning ijrosi to'g'risidagi hisobotlarni ko'rib chiqish va tasdiqlash vaqtida amalga oshiriladi; yuridik shaxsning keyingi moliyaviy yildagi moliyaviy-xo'jalik faoliyati natijalari bo'yicha o'tkaziladigan audit.
Hujjatli nazoratning dastlabki hujjatlari quyidagilardir: tugallangan moliyaviy va xo'jalik operatsiyalarini ko'rsatuvchi birlamchi hujjatlar; buxgalteriya registrlari; buxgalteriya (moliyaviy) hisoboti; boshqa hujjatlar. Hujjatli nazorat har doim ham ko'plab operatsiyalarning to'g'riligini tekshirishga, mablag'lar, moddiy boyliklarning mavjudligini tekshirishga imkon bermaydi. Bunday holda, haqiqiy tekshiruvlar o'tkaziladi.
Haqiqiy nazorat davlat dasturlarini amalga oshirish natijalarini tekshirish va baholashni ta'minlaydi; tashkilotdagi ishlarning holati, uning ish mazmuni; moddiy boyliklar va mablag'larning holati; bajarilgan ishlar va ko'rsatilgan xizmatlar natijalari. Qoida tariqasida, nazoratning ikkala turi ham bir-birini to'ldiradi va alohida holda amalga oshirilmaydi. Nazorat sub'ektining ob'ektga ta'sir qilish yo'nalishiga ko'ra tashqi va ichki moliyaviy nazorat ajratiladi.
Davlat hokimiyati organlariga nisbatan tashqi nazorat deganda o‘z faoliyatida davlat hokimiyati va boshqaruvi organlaridan, maxsus tuzilgan nazorat organlaridan mustaqil ravishda amalga oshiriladigan nazorat tushuniladi. Rossiya Federatsiyasida tashqi nazorat Hisob palatasi, ta'sis sub'ektlarining nazorat va buxgalteriya organlari va mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan amalga oshiriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |