Молиявий ҳисоб

 
Корхоналарни бирлаштириш орқали эришиладиган иқтисодий 
самарадорлик кўрсаткичлари
77
 
Макроиқтисодий
Микроиқтисодий 
77
Xo’jabekov N.B. Iqtisod fanlari nomzodlik darajasini olish uchun yozilgan dissertatsiya avtoreferati 2009 
yil.

---

- Айрим корхоналарнинг ракобат, 
айникса 
ҳалқаро 
ракобат
тазйикига 
дош 
бера 
олиш 
лаёкатининг ошиши 
- 
Ракобатнинг эркин бозори 
таъсирини чеклаш 
- 
Бозорни 
маҳсулотлар 
ва 
хизматлар 
билан 
яхширок 
тулдириш 
- Бош ва шўъба корхоналари 
гуруҳида манфаатларни яхширок 
ҳимоя қилиш имокнияти ва шу 
каби
- Фойдани купайтириш 
- 
Ҳаражатларни 
камайтириш 
ва 
оптималлаштириш 
- Ҳаражатларнинг маълум турини тежаш 
- Таваккалчиликни камайтириш 
- Рентабелликни ошириш 
- Бирлашма кучи ва «нуфузи»ни ошириш 
- Капитални сарфлаш ва фаолият соҳасини 
кенгайтириш 
- Янги технологиялардан фойдаланиш 
имкони 
- Янги тажрибали ходимларни жалб этиш 
- Солиқ туловларини оптимал-лаштириш 
Ишлаб чиқаришнинг технологик даражаси 
ва маҳсулот сифатини ошириш 
- Янги бозорларни эгаллаш ва шу кабилар. 
Жадвалдан кўриниб турганидек, корхоналар ва ташкилотлар ўзлари 
олдига қўйиладиган вазифаларни бажариш ва якуний мақсадга эришиш 
имконини берувчи устуворликларга эга бўлади. 
БХХСнинг ривожланиши натижасида консолидациялашган 
ҳисоботни тайёрлаш жаҳон амалиётида кенг қўлланила бошлади. 
Консолидациялашган молиявий ҳисобот – фойдаланувчилар учун ягона 
хўжалик юритувчи субъект сифатида бир нечта шўъба корхонаси бўйича 
ахборотларни умумлаштириб беради. “Консолидациялашган молиявий 
ҳисобот – фойдаланувчилар учун ягона хўжалик юритувчи субъект 
сифатида бир нечта шўъба корхонаси бўйича ахборотларни умумлаштириб 
беради”
78
.
Консолидациялашган бухгалтерия ҳисоботи тузишнинг пайдо 
бўлиши тарихи ва замонавий тартибга солиниши. 
Илк бор консолидациялашган молиявий ҳисобот АҚШда ХIХ аср 
охирида тайёрланган. Айнан уша давр жадал иқтисодий ривожланиш 
даври бўлиб, ҳозирги иқтисодий гигантлар ўша вақтдаги кичик 
корхоналарни “ютиб юбориш” ҳодисаси мамлакат бўйлаб кенг ёйилган. 
Бунинг натижасида АКШда биринчи бўлиб, консолидациялашган 
молиявий ҳисоботларни тузиш зарурияти пайдо бўлган. Манбаларга кўра, 
биринчи консолидациялашган ҳисобот Генерал элеcтриc компанияси 
томонидан 1893 йилда тайёрланган, аммо у eрдаги маълумотлар фақат бош 
корхонага тегишли бўлган
79
. Консолидациялашган молиявий ҳисоботнинг 
таркибига барча шўъба корхоналари бўйича тузилган “Фойда ва зарарлар” 
тўғрисидаги ҳисобот киритилган. Ҳозирги куда ҳам бу амалиётда кенг 
қўлланилиб келинади. 
1903 йил 12 мартда У.С.Стеел Cорпоратион компанияси томонидан 
78
A.M. Gribanovskiy, "Korporativnaya finansovaya otchetnost. Mejdunarodnie standarti", № 2, 2010 . 
79
Daniels M.B. Corporation Financial Statements. N. Y., 1980. P. 23.

---

1902 йил 31 декабр санасига ўзининг биринчи консолидациялашган 
молиявий ҳисоботини тайёрланган эди. АҚШдаги Приcе Wатерҳоусе 
аудиторлик фирмаси вакили, инглиз бухгалтери Артур Дикинсон 
Консолидациялашнинг муаллифи ҳисобланади. У ушбу компания бош 
бухгалтери В.Филберт билан биргаликда ўзаро ҳамкорлик қилувчи 
компаниялар яхлитлигига доир иқтисодий назариядан фойдаланган ҳолда
умумлаштириш техникасини ишлаб чиқди
80
.