Молиявий ҳисоб 1 Ўқув қўлланма

6. Эскиришни ҳисоблаш усуллари
Энг муҳим бўлган бухгалтерия ҳисоби тамойилларидан бири, яъни мувофиқлик
тамойилига биноан, асосий воситаларнинг қиймати уларни тахмин қилинаётган фойдаланиш
муддати давомида, бу активлар фойда келтирадиган ҳисобот даври мобайнида тенг равишда тақсимланиши керак. Бу жараён амортизация (эскириш) деб аталади. Унинг вазифаси – узоқ
муддатга фойдаланадиган моддий активлар қийматини тахмин қилинаётган хизмат муддати
давомида қўлланиладиган тизимли ва оқилона ёзувлар асосида тақсимлаш, яъни бу
баҳолаш эмас, тақсимлаш жараёнидир. Бу таърифда бир нечта жиддий ҳолатлар бор.
Активларнинг хизмат муддатини чекланганлигининг иккита асосий сабаблари мавжуд: жисмоний эскириш (фойдаланиш натижаси, активдан фойдаланиш, ҳамда табиий омилларнинг таъсири); маънавий эскириш (активлар замонавий талабларга мос келмайди). Амортизация миқдорини ҳисоблашга таьсир қилувчи омиллар: бошланғич қиймати, қолдиқ қиймати, амортизация қилинаётган қиймат, тахмин қилинаётган фойдаланиш муддати.
Фойдали хизмат муддати аниқланишда турли омиллар ҳисобга олиниши керак, масалан технологик ўзгаришлар, меъёрий сифат ўзгаришлари, ҳақиқий жисмоний фойдаланиш, активни фойдаланиш қобилиятига ҳуқуқий ва бошқа турдаги чекловлар. Эскиришни ҳисоблаш усули вақт функцияси сифатида (масалан, технологик ўзгаришлар, меъёрий сифат ўзгаришлари) ёки ҳақиқий жисмоний фойдаланишнинг вазифаси сифатида белгиланади.
Эскиришни ҳисоблаш харажатларни тақсимлаш стратегиясини назарда тутганлиги туфайли, у амортизацияланаётган активнинг қийматини акс эттириши шарт эмас. Шундай қилиб, фойдали хизмат муддати чексиз бўлган ердан ташқари, барча моддий асосий воситалар бўйича эскириш ҳисобланиши шарт, ҳаттоки агар уларнинг номинал ёки ҳаққоний баҳоси ошиб кетганда ҳам (баъзида айниқса умумий инфляция даврида содир бўладиганидек).
Биноларга ўхшаш бир нечта элементлардан иборат бўлган мураккаб активлар турли фойдали хизмат муддатларга эга бўлиши мумкин, шунинг учун улар турли ҳисобварақларда акс эттирилади ва ҳар бир элемент учун эскиришни ҳисоблаш муддатлари алоҳида аниқланиши шарт.