Молиявий ҳисоб 1 Ўқув қўлланма

Материаллар				Иш ҳақи
Умумзавод устама харажатлари
2004 йил 01.01. Қолдиқ					2004 йил харажат								2004 йил иш ҳақининг тўланиши							2004 йил							2004 йил Умумзавод устама харажатлари						2004 йил
17,500					139,700																199,000						156,200							156,200
2004йил жами кирим қилинди													199,000
142,600
2004 йил 31.12. қолдиқ																											2004 йил 31.12. қолдиқ
20,400
																											Тугалланмаган ишлаб чиқариш
																									2004 йил 1.01. қолдиқ							2004 йил ишлаб чиқарилди
																												21,200				492,600
																									Материаллар харажати
																														139,700
																									Иш ҳақи
																														199,000
																									Устама харажатлар
																														156,200
																									2004 йил 31.12. харажат
																												23,500
	Тайёр маҳсулот																						Сотилган маҳсулот таннархи
	2004 йил 1.01. қолдиқ								2004 йил																			2004 йил
	70,000								сотилди																			сотилди
2004 йил ишлаб чиқилди
			492,600								486,100																		486,100
2004 йил 31.12. қолдиқ
76,500

ТМЗ ларни узлуксиз (доимий) ҳисобга олиш
ТМЗни узлуксиз ҳисобга олиш тизимини қўллаганда ТМЗнинг баланс ҳисобварақларида товар-моддий заҳираларнинг келиб тушиши ва чиқиб кетиши батафсил акс эттирилади. ТМЗни даврий ҳисобга олишда қўлланиладиган харажатларнинг вақтинчалик ҳисобварақлари бу ҳолда қўлланилмайди. Натижада бутун ҳисобот даври давомида: ТМЗнинг маълум турларининг борлиги ва сотилган заҳираларнинг таннархи маълум. Сотилган ТМЗнинг таннархи сотилиш бўйича «Сотилган маҳсулот (товар) таннархи» ҳисобварағида акс эттирилади.
ТМЗ ларни узлуксиз ва даврий ҳисобга олиш тизимлари орасида фарқлар
ТМЗларни узлуксиз ва даврий тизимларининг асосий фарқи шундан иборатки, узлуксиз тизимга мувофиқ “Товарлар” ҳисобварағида доимо янги сотиб олишлар, сотувлар ва товарлар билан содир этилган бошқа операциялар акс эттирилади. Заҳираларни даврий ҳисоб тизими юритилганда ушбу ҳисобварағидаги ёзувлар ҳисобот даврининг охирида товар заҳираларини инвентаризацияси ўтказилмагунча дастлабки қийматда қолаверади. Бунинг натижасида даврий ҳисоб тизимида қўлланиладиган “Товарлар хариди”, “Сотиб олинган товарларнинг қайтарилиши”, “Сотувлардан чегирмалар”, “Товарларни сотиб олишда транспорт харажатлари” каби ҳисобварақлар узлуксиз тизимда қўлланилмайди. Ундан ташқари, товарларни сотиш пайтида “Сотилган товарларнинг таннархи” ҳисобварағи харидорларга сотилган барча товарларни таннархини жамғариш учун фойдаланади.
Ушбу фарқларни тасвирлаш мақсадида ёзув-чизув анжомлари билан савдо қиладиган улгуржи савдо ташкилотида иккала ҳисоб тизимида акс эттирилишини кўрсатамиз.

1. 
   2/10, п/30 манзил-бекат ФОБ шарти билан умумий қиймати 12,000 бўлган компьютер учун флоппи-дискларнинг 100 дона қутичаси сотиб олинди. Нетто-сотиб олишлар бўйича ҳисоб усули қўлланилади.
   

Захираларни узлуксиз ҳисоби тизими			Захираларни даврий ҳисоб тизими
Товарлар Тўланадиган ҳисобварақлар	11,760	11,760	Товарлар хариди Тўланадиган ҳисобварақлар	11,760	11,76060

2. 20 қутича флоппи-дисклар чакана савдога 3,000га сотилди. Шартлар n10, ФОБ-манзил-бекат

Олинадиган ҳисобварақлар	3,000		Олинадиган ҳисобварақлар	3,000
Сотишдан даромад		3,000	Сотишдан даромад		3,000
Сотилган товарлар таннархи	2,352
Товарлар		2,352

3. 10 қутича флоппи-дисклар мол етказиб берувчига тўлиқ кредит қиймати бўйича қайтарилди.

Тўланадиган ҳисобварақлар	1,176		Тўланадиган ҳисобварақлар	1,176
Товарлар		1,176	Товарларни қайтарилиши		1,176

4. Чегирма муддати ўтмасдан туриб мол етказиб берувчига тўлиқ қийматда пулни ўтказиш

Тўланадиган ҳисобварақлар	10,584		Тўланадиган ҳисобварақлар	10,584
Пул маблағлари		10,584	Пул маблағлари		10,584

Мол етказиб берувчига тўлов: 11,760 - 1,176 = 10,584.
Биринчи учта операциялардаги фарқларга эътибор беринг. Узлуксиз ҳисоб тизими қўлланганда “Товарлар” ҳисобварағи ҳар бир ҳолатда мавжуд бўлган товар заҳираларини аниқ ҳолатини акс эттириш учун жорий операцияларга мувофиқ келтирилади, “Товарлар хариди” ва “Сотиб олинган товарларнинг қайтарилиши” ҳисобварақларидан фойдаланилмайди. Ундан ташқари иккинчи операцияда “Сотилган товарларни таннархи” ҳисобварағи бўйича ёзувлар сотилиш вақтида амалга оширилади.
Узлуксиз ҳисоб тизими қўлланилганда йилнинг охирида “Товарлар” ҳисобварақларидаги қолдиқни тузатиш ва “Якуний даромад (зарар)” ҳисобварағининг дебети ва кредити бўйича тегишли ўтказмаларни бериш зарурияти бўлмайди, чунки товарлар ҳаракати доимо “Товарлар” ҳисобварағида акс эттирилади. Худди шу сабабли ҳисоб регистрларида ҳисобот даврининг охирига қолдиқни аниқлаш талаб этилмайди. Фақатгина “Сотилган маҳсулотнинг таннархи” ҳисобварағининг қолдиғини “Якуний даромад (зарар)” ҳисобварағига кўчириш керак бўлади.