Moliyaning mohiyati, ahamiyati va funksiyalari

MOLIYANING MOHIYATI, AHAMIYATI VA FUNKSIYALARI

Reja

• Moliyaying mohiyati
• Moliyaning funksiyalari
• Ijtimoiy takror ishlab chiqarishda moliyadan foydalanishning ob’ektiv shart-sharoitlari va imkoniyatlari
• Moliyaning tashkiliy tamoyillari, iqtisodiyotdagi roli va transformatsiyalashuvi.

“Moliya” termini XII-XV asrlarda Italiyaning savdo shaharlarida yuzaga kelgan.

• “Moliya” termini XII-XV asrlarda Italiyaning savdo shaharlarida yuzaga kelgan.

• aholi

• davlat

• bilan

• o`rtasida

• pul

• munosbatlari bilan bog`liq tushuncha sifatida qo`llanila boshlangan

1755 yilda fransuz olimi J.Boden tomonidan ilk bora kitobda qo`llangan.

• 1755 yilda fransuz olimi J.Boden tomonidan ilk bora kitobda qo`llangan.

“Moliya” termini uninghozirgi zamon nuqtai nazaridan

• “Moliya” termini uninghozirgi zamon nuqtai nazaridan

• Davlat xazinasi ahamiyatining o`sishi

• Davlat byudjetining paydo bo`lish bosqichiga xosdir

Xorijlik iqtisodchi-olimlar E.Bodi va R.K. Mertonlar fikricha:

• Xorijlik iqtisodchi-olimlar E.Bodi va R.K. Mertonlar fikricha:
• “Moliya – kishilarining ma’lum vaqt davomida o`ta taqchil bo`lgan pul resurslarining kelib tushishi va ishlatilishini qay tarzda boshqarishlari haqidagi fandir.”

Mualliflar takidlashicha, moliyaviy qarorlar yana shu bilan xususiyatlanadiki, harajatlar va daromadlar:

• Mualliflar takidlashicha, moliyaviy qarorlar yana shu bilan xususiyatlanadiki, harajatlar va daromadlar:
• Davriyligiga ko`ra farqlanadi
• Ularning aniq oqibatlarini oldindan aytib bo`lmaydi.

dastavval:

• dastavval:
• Moliya= pul fondlarining shakllanishi

keyinchalik:

• keyinchalik:
• Moliya= pul fondlarining shakllanishi + pul fondlarining ishlatilishi

hozirda:

• hozirda:
• Moliya= davlat moliyasi

• Umumdavlat moliyasi

• Mahalliy moliya

Moliyaning xususiyatli belgilari:

• Munosabatlarning pulli xususiyatlari.
• Munosabatlarning taqsimlash xususiyatlari.
• Munosabatlarning fondlilik xususiyati.

Yaratilgan qiymatni taqsimlash bilan bog`liq pul munosabatlari.

• Yaratilgan qiymatni taqsimlash bilan bog`liq pul munosabatlari.
• Turli xil pul fondlarini shakllantirish bilan bog`liq munosabatlari.

Birlamchi taqsimlash (ish haqi fondini shakllantirish foydani shakllantirish va boshqalar).

• Birlamchi taqsimlash (ish haqi fondini shakllantirish foydani shakllantirish va boshqalar).
• Qayta taqsimlash (ish haqi fondini taqsimlash, foydani taqsimlash, soliqlar)

Markazlashtirilgan pul fondlari (davlat byudjeti, byudjetdan tashqari fondlar)

• Markazlashtirilgan pul fondlari (davlat byudjeti, byudjetdan tashqari fondlar)
• Markazlashtirilmagan pul fondlari (korxonalarda shakllantiriladigan moddiy rag`batlantirish, iste’mol vo boshqa fondlar.

• Moliya

• Pul

• Tovarlar

• Moliyaning moddiy asosi

• Pul aylanishi

• Naqd pul aylanishi

• Naqd pulsiz aylanmalar

Moliyaning iqtisodiy mohiyati

• Moliyaning taqimlash nazariyasi
• Moliyaning takror ishlab chiqarish nazariyasi

1-nazariya bo`yicha -

• Moliya ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayonining taqsimlash bosqichidagina paydo bo`ladi, ya’ni yalpi ichki mahsulot qiymatini qayta taqsimlash jarayonida vujudga keladi.

2-nazariya bo`yicha -

• Moliya iqtisodiy kategoriyasi sifatida takror ishlab chiqarish jarayonining barcha bosqichlarini qamrab oluvchi pul munosabatlaridir.

• Funktsiya – obyekt ichki mohiyati konkret shaklining namoyon bo`lish jarayonidir.

Moliya

• Moliya

• Taqsimlash funktsiyasi

• Nazorat funktsiyasi

Moliyaviy resurslar -

• bu yalpi ichki mahsulot va milliy daromadni taqsimlash, qayta taqsimlash natijasida xo`jalik yurituvchi sub’yektlar va davlatning qo`lidagi vaqtincha bo`sh pul mablag`lari yig`indisidir.

Moliyaviy resurlar manbalari:

• Xo`jalik sub’yektlari miqyosida: foyda, amortizat-siya fondi, qimmatli qog`ozlar realizatsiyalari, bank kreditlari, foizlar, dividendlar.
• Jismoniy shaxslar miqyosida: ish haqi, mukofotlar, qo`shimcha ish haqi, ijtimoiy to`lovlar, safar harjat-lari, tadbirkorlik faoliyatidan olingan daromadlar.
• Davlat va mahalliy hokimiyat organlari miqyosida: davlat unitar korxonalari foydasi, davlat mulkini xususiylashtirishdan tushumlar, tashqi iqtisodiy faoliyatdan daromadlar, soliq tushumlar, davlat krediti, pul emissiyasi.

Takror ishlab chiqarish jarayoni harajatlarini ta’minlash

• Takror ishlab chiqarish jarayoni harajatlarini ta’minlash
• 4 shaklda amalga oshiriladi:
• O`z-o`zini moliyalashtirish. Bunda korxonalar takror ishlab chiqarish jarayonlari uchun zaruriy harajatlarni ichki moliyaviy resurslar hisobiga qoplashi mumkin. Uning moliyaviy manbai korxonalar foydasi, amortizatsiya va boshqa o`ziga tegishli moliyaviy resurslar hisoblanishi mumkin.
• Kreditlash. Bunda xo`jalik sub’yekti harajatlarni muddatlilik, qaytaruvchanlik, maqsadlilik va ta’minlanganlik shakllari asosida banklar va boshqa kredit muassasalaridan kreditlari evaziga qoplaydilar.
• Jalb qilingan mablag`larni shakllantirish. Bunda takror ishlab chiqarish jarayoni harajatlari moliyaviy bozorlarga qimmatbaho qog`ozlar chiqarish yo`li bilan qoplanishi mumkin.
• Davlatlardan moliyalashtirish. Bunda barcha harajatlar byudjet va byudjetdan tashqari boshqa davlat fondlari vositasida qoplanadi.

Takror ishlab chiqarish jarayonini uzluksiz moliyalashtirishda moliyaviy zaxiralar katta ahamiyatga egadir.

• Takror ishlab chiqarish jarayonini uzluksiz moliyalashtirishda moliyaviy zaxiralar katta ahamiyatga egadir.

Moliyaning quyidagi tamoyillari amal qiladi:

• Birlik (yaxlitlik)
• Balanslilik
• Maqsadga yo`naltirilganlik
• Sharoitga moslashuvchanlik
• Strategik asoslarga tayanuvchanlik

Moliyaviy barqarorlashtirish strategiyasi nuqtai-nazaridan iqtisodiyotni isloh qilish quyidagi tadbirlarni o`z ichiga oladi:

• Bahoning erkinlashtirilishi
• Xususiylashtirish
• Ijtimoiy transformatsiya
• Jahon moliya tizimaga integrallashuv