Moliya va raqamli axborot texnologiyalari

 
Uy banki.
Avtobankning Internet banking tizimi "Uy banki" deyiladi va u 
shaxsiy korxonalarning bankdagi real hisob raqamlarini Internet orqali boshqarish 
hisoblanadi. "Uy banki" o‘z foydalanuvchilariga 24 soat davomida, real vaqt 
rejimida er yuzining ixtiyoriy nuqtasidan to‘liq bank xizmatini yaratib beradi. "Uy 
banki" Internet orqali real vaqt rejimida quyidagi operatsiyalarni bajarish imkonini 
beradi: 

dollar $ olish va sotish; 

kommunal xizmatlarni to‘lash; 

ichki va banklararo pul o‘tkazishni amalga oshirish; 

Internet - provayderlar hisoblarini to‘lash; 

depozitlar ochish; 

kartochkali hisoblarni to‘ldirish. 
 
Telebank.
(
http://www.telebank.ru
). YAna bir Internet banking funksiyalarni 
amalga oshiruvchi - "Telebank" tizimi bo‘lib, u KB "Guta-bank" tomonidan ishlab 
chiqarilgan. Tizim shaxsiy korxonalariga masofaviy (distansion) bank xizmati 
ko‘rsatish imkonini beradi. Bu operatsiyalar dunyoning ixtiyoriy nuqtasidan Internet 
yoki telefon orqali bajariladi. Tizim har xil to‘lov yoki informatsion xizmatlarni 
boshqarish imkonini yaratib beradi. "Telebank-onlayn" orqali kommunal to‘lovlar 
va telekommunikatsion xizmatlarni to‘lash mumkin (Masalan, "Bilayn", "Mobil 
Telekom", MSS, MTS, "NTV Plyus"). 
 
Grado
(http://www.grado.ru) KB "Krado bank" tomonidan ishlab chiqarilgan 
va naqd pulsiz elektron hisob - kitob qilishga mo‘ljallangan. "Grado" Internet 
bankning tizimida ishlaydi va foydalanuvchiga "Grado bank" dagi hisob varaqasidan 
Rossiyaning ixtiyoriy bankiga pul o‘tkazish imkonini beradi. 
2008 yilga kelib O‘zbekistonda PayNet, FastPay, UniPay, E-pay, Ekarmon kabi 
to‘lov tizimlari faoliyat yuritmoqda. 
Ular orasida faqat Ekarmon orqali naqd 
pulsiz to‘lovlarni amalga oshirish imkoniyati bor
. Unda boshqa tizimlar o‘z 
punktlariga ega bo‘lib, ular orqali ma’lum bir hisob raqamiga pul o‘tkazishingiz 
mumkin. Masalan, PayNet tizimi keng tarqalgan bo‘lib, hozirda uning O‘zbekiston 
bo‘yicha barcha viloyat va shaharlarida 9000 ga yaqin to‘lov punktlari mavjud. Bu 
punktlar orqali mijoz mobil telefon va xo‘jalik xizmatlari uchun (gaz, elektr, suv 
v.h.) to‘lovlarni amalga oshirishi mumkin.
Mijoz PayNet bilan ishlaganda uning ixtiyoriy punktiga kirib, operator yoki 
provayder nomini, provayder tomonidan o‘rnatilgan xizmat nominali yoki telefon 
raqamini aytadi va naqd pul berish bilan amalga oshiradi. Mijozdan qabul qilingan 
to‘lov haqidagi ma’lumot PayNet tizimiga uzatiladi. Bu tizimda mos keluvchi 
provayderga ma’lumotlar marshrutizatsiyasi yuz beradi. PayNet tizimining 
tranzaksiyasi yakunida mijozga mo‘ljallangan axborot cheki bosmadan chiqariladi. 
Agent pul mablag‘larini PayNet hisobiga mijozdan qabul qilgan to‘lovlari asosida 

---

93 
o‘tkazadi. Qabul qilingan to‘lovlar operator yoki provayder billingida ham yozib 
qo‘yiladi. Agent qabul qilingan to‘lovlar asosida operator yoki provayder hisobiga 
pul o‘tkazadi. SHundan so‘ng provayder yoki telefon operatori mijoz uchun 
xizmatni amalga oshiradi. Agar mijoz mobil telefon uchun pul to‘lagan bo‘lsa, 
operator tomonidan unga hisob to‘ldirilganligi haqida SMS xabarini yuboradi. 
E-pay elektron to‘lov tizimi 2007 yil iyun oyidan boshlab faoliyat ko‘rsatib 
kelmoqda. To‘lovlar hozirda