Moliya va raqamli axborot texnologiyalari

nom
yoki 
taxallus
kiritiladi. Serverda turli mavzularga 
bag‘ishlangan ko‘plab suhbatlar bo‘lishi mumkin. 

Suhbatga qo‘shilgach, bo‘lib o‘tayotgan munozarani ko‘rish mumkin. Unda 
qatnashish uchun klaviaturada xabarni terish kerak. 

Sizning xabaringiz suhbatning klient dasturi tomonidan siz ulangan serverga 
jo‘natiladi. 

Bu xabar siz ulangan serverdan suhbatda qatnashayotgan boshqa odamlar 
ulangan serverlarga jo‘natiladi. 

Serverlar bu xabarni shu suhbatda qatnashayotgan odamlarning kompyuterlariga 
uzatadi va bu kompyuterlardagi klient dasturlari ularni ekranga chiqaradi. Natijada 
bu xabarni o‘qish mumkin bo‘ladi. 
 
4. Internetda bir zumda etkaziladigan xabarlar tizimi.
 
IM:
Instant Messaging – bir zumda etkaziladigan xabarlar 
xizmati juda 
ommaviy bo‘lib, uning turli tizimlari mavjud va ularning barchasi klient-server 
tartibida ishlaydi. 
Ulardan foydalanish uchun kompyuter internetga ulangan bo‘lishi kerak. Klient 
dasturi ishga tushirilganda u bir zumda etkaziladigan xabarlarining 
login serveri 
(
IM ga ulanish serveri
) ga ulanadi. 
Sizning nomingiz va parolingizni serverga uzatiladi. Natijada siz login serverga 
kirasiz. Login server sizning nomingiz va parolingizni tekshiradi. Agar ular to‘g‘ri 
bo‘lsa, IM serveriga ulanishga ijozat beriladi. Bu ulanish maxsus protokoldan 
foydalanadi. Bu protokol IM ning to‘liq faoliyat yuritishi, jumladan bir zumda 
etkaziladigan xabarlar, oddiy va video suhbat, fayllarni uzatish kabi imkoniyatlarga 
ega. 
Bir zumda etkaziladigan xabarlar xizmatining klient dasturida 
“o‘rtoqlar 
ro‘yxati”
degan imkoniyat mavjud. Unda xabarlar etkazilishi kerak bo‘lgan 
odamlarning nomlari joylanadi. Ularning kompyuterlari yoqilganda undagi bir 
zumda etkaziladigan xabarlar tizimining klient dasturi ham ishlab ketadi va ular ham 
xabar almashishga tayyor bo‘ladilar. Ro‘yxatdagilardan birortasi xabar almashishga 

---

146 
tayyor bo‘lsa, bu haqida ogohlantiruvchi xabar o‘rtoqlar ro‘yxatida paydo bo‘ladi. 
Bu ro‘yxatga yangi odamlarni qo‘shish, eskilarini o‘chirib tashlash mumkin. 
IM
serveri bilan aloqa o‘rnatilgach, klient dasturi o‘rtoqlar ro‘yxatini serverga 
jo‘natadi. Server bu ro‘yxatdagi har bir mijozning muloqat uchun tayyorligini 
tekshirib chiqadi va bu jarayon sizning kompyuteringizdagi klient dasturi ishini 
tugatmaguncha davom etadi. Agar bu vaqtda ro‘yxat o‘zgarsa, server ro‘yxatga 
yangi qo‘shilganlarning tayyorligini tekshira boshlaydi, ro‘yxatdan o‘chirilganlarni 
esa tayyorligini tekshirishni to‘xtatadi. 
Sizning ro‘yxatingizdagi birorta shaxs 
IM 
dasturini ishga tushirsa va unga kirsa, 
sizning klient dasturingiz uning onlayn tartibiga o‘tgani haqida sizga xabar beradi. 
Siz unga bir zumlik xabar jo‘natishingiz va undan xabarni qabul qilishingiz mumkin. 
Bir zumlik xabarlar jo‘natilganda va qabul qilinganda ular 
IM
serveri orqali 
uzatiladi. Ba’zi bir zumlik xabarlar tizimlari ikkita shaxsning bevosita muloqat 
qilishi ko‘rinishida tashkil qilinadi. Bunday tizimlarda serverdan foydalanishmaydi.