Moliya va raqamli axborot texnologiyalari

elektron pochta dasturiy ta’minotiga
ega bo‘lishingiz kerak 
bo‘ladi. Bunday dasturlar 
pochtalon (mailer)
yoki 
o‘qigich (reader)
deb ataladi. 
Agar kimdir sizga internet orqali elektron xabar jo‘natsa, bu xabar darhol sizning 
kompyuteringizga kelib tushmaydi, aksincha bu xabar 
pochta serveriga
jo‘natiladi. 
Sizning pochta dasturingiz
esa pochta serveriga kirib, sizga xabar kelganmi yoki 
yo‘qligini tekshiradi. Agar sizga yangi xabarlar kelgan bo‘lsa, serverga 
kirganingizda sizga kelgan yangi xabarlar ro‘yxati sizning kompyuteringiz ekranida 
paydo bo‘ladi. Odatda har bir xabar kimdan kelgani, uning mavzusi, u kelgan sana 
va vaqt ham bu ro‘yxatda ko‘rsatilgan bo‘ladi. Siz kelgan xabarlardan birini 
o‘qimoqchi bo‘lsangiz, dastur bu xabarni sizning kompyuteringizga yuklaydi. Siz 
yuklangan xabarni o‘qishingiz, uni saqlab qo‘yishingiz, o‘chirib tashlashingiz, unga 
javob berishingiz mumkin.
Elektron pochta dasturi
yordamida xabarlarni saqlash uchun papkalar yaratish, siz 
xabar jo‘natgan manzillarni saqlash uchun manzillar kitobchasini to‘ldirish, 
manzillar ro‘yxatini yaratish, jo‘natiladigan xabarlarning xomakisini tayyorlash, 
xabarlarda salomlashish va xayrlashish uchun tayyor iboralarni yaratish, hamda 
boshqa ishlarni qilish mumkin.
Ko‘pgina pochta dasturlari, matn bilan bir qatorda HTML asosida yaratilgan 
sahifalarni ham jo‘nata oladi. Bunday xabarlar yordamida to‘liq formatlangan 
sahifalarni jo‘natish va qabul qilib olish mumkin. Masalan, bunday xabardagi 
gipermurojaat orqali boshqa sahifalarga o‘tib ketish mumkin. 
Elektron pochta bilan ishlash uchun programmalar (dasturlar) yaratilgan, ularni 
mail
umumlashma nomi bilan birlashtirish mumkin. MS OO5da foydalanuvchilar 
uchun bml programmasi qo‘llanilsa, Unix tizimlar uchun elm programmasi kengroq 
tarqalgan. Eng qulay va foydalanishga oson programma – Microsoft Windows 
uchun Eudora dan foydalaniladi. Windows operatsion tizimida elektron pochta bilan 

---

140 
ishlashni Microsoft Outlook Exrress ilovasi ta’minlaydi. Bu programmalar quyidagi 
vazifalarni bajaradi: 

matnni yaratadi; 

xat – xabarlarni (korrespondensiyalarni) o‘qish va saqlash; 

xat-xabarlarni o‘chirish; 

adresni kiritish; 

xat – xabarlarni qabul qilish va jo‘natish; 

turli xujjatlarni, jadvallarni, rasmlarni va boshqa fayllarni import (qabul qilish 
va kerakli formatga o‘zgartirish), xatga ilova qilish. 
Odatda, elektron pochta dasturlari ASCII 
kodidagi matnlarni ikkilik formatda ham 
jo‘natadi. ASCII kodida faqat matnlarni 
yozish mumkin. Ikkilik fayllarda xar qanday 
axborotni saqlash mumkin, shu bois aralash 
xabarlarni (grafika va matn) va dasturlarni 
uzatish uchun ikkilik tizim qo‘llaniladi. 
Elektron pochta – bu Internet tarmog‘i orqali 
xabarlar almashish xizmati hisoblanib asosan 
ikkita komponent ishtirokida tashkil etiladi: