Молия” кафедраси ҳ.Ҳ. Имомов “давлат қарзларини бошқариш” фани бўйича

Давлат бюджетининг солиқсиз даромадлари сифатида Марказий банк маблағлари ва кредитлари ҳам катта рол ўйнайди.
Давлат Марказий банкдан тақчилликни маблағлаш учун пул қарз олар экан, бунда пул билан маблағлашга жалб этилади. Пул билан маблағлашни оддий сўз билан айтганда пул босиб чиқариш дейиш мумкин, иқтисодий термин билан айтганда эса «кадрли пул» яратиш, пул базасини ошириш ва тегишли равишда, пул массасини кўпайтириш деганидир. Пул билан маблағлаш қарздорлик эвазига маблағлашга қарама-қарши улароқ пул массасини оширади ва фоиз ставкасини камайишига олиб келади деб ҳисобланади ва фоиз ставкасини камайишига олиб келади, бу эса уз навбатида қарздорлик эвазига маблағлашни амалга оширган холларда кўрсатилган қарама-қарши жараёнга сабаб бўлади. Пул билан маблағлаш хусусан, бир томондан хусусий инвестиция ўсишига, ташқи савдо баланси яхшиланишига олиб келса, иккинчи томондан нархнинг ошиб кетишига, миллий валюта алмашув курси тушишига олиб келади.
Давлат бюджетининг солиқсиз даромадлари сифатида давлат мулкинихусусийлаштириш ҳам асосий даромадлардан ҳисобланади. Бюджет тақчиллигини молиялашнинг учинчи усули давлат мулкини хусусийлаштиришдир. Мазкур ҳолда давлат қарзининг ошуви юз бермайди, аммо давлат мулкининг камайишига олиб келади. Бундай усул иқтисодиёт таъсирига кўра бир тахлидда бўлмайди. Давлат мулкининг янги эгаси фукаровий мансублигига боғлиқ ҳолда факат давлат мулкининг камайиши ҳакидагина гапириш мумкин эмас, балки мамлакат миллий бойлигининг камайиши хақида ҳам сўз бориши мумкин.
Бюджет тақчиллигини молиялаш жараёнида жами уч манбадан давлат турлича нисбатларда мамлакатдаги молиявий ахвол ва юритилаётган иқтисодий сиёсатга боғлиқ холда фойдаланади.
Давлат инвестицияси.
Худди хусусий ишлаб чиқаришдаги каби бу ҳам истеъмол ёки инвестицияни ўз ичига олиши мумкин ва давлат ҳаражатлари турлича тавсифга эга бўлади. Агар хукумат ҳаражатларининг ўсуви асосан истеъмол тавсифидаги ҳаражатлар ҳисобига масалан, ўкувчилар нонуштасига субсидия ажратиш ва давлат амалдорлари учун қимматбахо янги автомобиллар ҳарид қилиш туфайли бўлса, унда тақчилликни молиялаш тўлалигича келажак авлод учун иқтисодий мушкулликдан иборат бўлиб қолади дейиш адолатдандир. Агар хукумат ҳаражатлари асосан инвестиция ажратиш тавсифида бўлса, масалан, автомобил йўллари, портлар, гидротехника иншоотлари ёки таълим ва соглиқни сақлаш тизимидаги инсон капитали учун сарфланса бу бутунлай бошқа гап.
Бюджетдаги улкан тақчиллик мамлакат учун халқаро савдода балансга эришишни қийинлаштиради, чунки бу импортни рагбатлантириш ва экспортни қисқартиришга олиб келади.