Moliya instituti I. Ochilov

Tayanch so’z va iboralar

Lizing	Operativ lizing
Lizing ob’ekti	Moliyaviy lizing
Lizing oluvchi	Lizing beruvchi

Takrorlash uchun savollar

1. 
   Lizing deb nimaga aytiladi ?
   
2. 
   Lizing oluvchi balansida lizing muomalalari qanday aks ettiriladi ?
   
3. 
   Lizing beruvchida lizing munosabatlarini aks ettirishning o’ziga xos xususiyatlari nimalardan iborat ?
   

Adabiyotlar: 2, 4, 7, 8, 11, 12.

3. 
   - BOB. NOMODDIY AKTIVLAR HISOBI
   

1. Nomoddiy aktivlar hisobining vazifalari

O’zbekiston Respublikasining negizida mulkning davlat shakli bo’lgan rejali iqtisodiyotdan xo’jalik yuritishning bozor modeliga o’tish jarayonida yangi mulk shakllari, jumladan xususiy mulkning paydo bo’lishi sababli buxgalteriya hisobi tizimida ham tub o’zgarishlar qilish zaruriyati tug’ildi.

Hisobning har bir bo’limi va analitik uslublarning ko’pchiligi amalda nazariy, uslubiy yondoshishni va asoslashni talab qiladi. Bozor iqtisodiga o’tish bilan hisobda yuzaga kelgan muammolarni echish yo’llari hamda foydalaniladigan tushunchalarning doirasi kengaydi.

Lekin buxgalteriya hisobining nazariy asoslari, ularning mohiyati va maqsadi o’zgarmasdan qoldi. Moliyaviy hisobotlarning elementlari bo’lgan aktiv va passivlarning yangi ko’rinishlari, ularni baholash uslublari, moliyaviy natijalarni hisob-kitob qilish va xarajatlarni hisobga olish yo’llari, axborotlarni turkumlarga ajratuvchi hisobvaraqlar rejasining yangi ko’rinishi o’z ifodasini topdi. Ayniqsa, buxgalteriya hisobi tizimida yangi tushuncha nomoddiy aktivlar, ya’ni «ko’rinmas aktivlar» (intangible assets)ni baholash, hisobga olish, amortizatsiyani hisoblash usullari, shuningdek likvidatsiya qilish tartiblarini bayon qilishni taqozo etadi.

Nomoddiy yoki «yashirin» aktivlar tarkibiga jismoniy, oshkora shakliga ega bo’lmagan, lekin xo’jalik yurituvchi sub’ektga daromad keltiruvchi mablag’lar kiritiladi. Nomoddiy aktivlar hisobi buxgalteriya hisobi hisobvaraqlar rejasi, «Buxgalteriya hisobi to’g’risida»gi Qonun va buxgalteriya hisobi milliy standartlarida, xususan, «Nomoddiy aktivlar» hamda «Ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlab chiqarishga xarajatlar» deb nomlangan 7- va 11-sonli buxgalteriya hisobining milliy standartlarida bayon etiladi.
«Nomoddiy aktivlar» nomli 7-son BHMAga muvofiq, nomoddiy aktivlar - moddiy-ashyoviy mazmunga ega bo’lmagan, xo’jalik yurituvchi sub’ekt tomonidan xo’jalik faoliyatida foydalanish maqsadida nazorat qilinadigan, shuningdek uzoq vaqt (bir yildan ko’p) ishlatish uchun mo’ljallangan mol-mulk ob’ektlari.
Nomoddiy aktivlar tarkibiga jismoniy, oshkora (ko’rinib turadigan) shaklga ega bo’lmagan, lekin korxonaga daromad keltiradigan vositalar kiradi.
Umumiy tarzda nomoddiy aktivlar deganda sanoat va aqliy mulk ob’ektlarining qiymati, mulk huquqi ob’ekti sifatida tan olinadigan boshqa shunga o’xshash mulkiy huquqlar, shuningdek, uzoq muddatli chiqimlar tushuniladi.
Nomoddiy aktivlar ta’rifi aktivdan xo’jalik faoliyatida foydalanilishi va jismoniy mohiyatga ega bo’lmasligi (pul emasligi)ni taqozo qiladi. Aktivlarni yuridik huquqlar, shu jumladan, mulk huquqi tarzida bo’lgan va ulardan uzoq muddat davomida foydalanish mumkin bo’lgan holda jismoniy ko’rinishga ega bo’lmagan aktivlar nomoddiy aktivlar ta’rifiga javob beradi.
Aktivning yuridik huquqini belgilaydigan shartnoma ushbu huquq bilan ifodalash yo’li bilan belgilanishi mumkin emas. Bunday aktivlar muhim ekanligini belgilash uchun xo’jalik yurituvchi sub’ektga ushbu aktivdan qanday foydalar olinishini aniqlash imkonini beradigan bir qator omillarni hisobga olish lozim.

Xo’jalik yurituvchi sub’ekt xo’jalik faoliyati jarayonida nomoddiy aktivlarni xarid qilish, rivojlantirish va ko’paytirish bo’yicha majburiyatlar oladi. Korxonaning nomoddiy aktivlari tarkibida patentlar, litsenziyalar, aqliy mulk va savdo markalari aks ettiriladi. Tanho huquqlar, kompyuter dasturlarini ta’minlash, mualliflik huquqlari, mijozlarning ro’yxatlari, litsenziyalar, marketing huquqlari, import kvotalari, tashkiliy xarajatlar (yangi xo’jalik yurituvchi sub’ektni barpo etish xarajatlari ya’ni boshlash xarajatlari), nou-xau, bozor to’g’risidagi bilim, texnik ko’nikmalar va boshqalar amaliyotda uchraydigan nomoddiy aktivga oddiy misollar bo’ladi.

2.