Moliya instituti I. Ochilov

Konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobot – to’liq hamda yaxlit holda taqdim etiladigan guruhlarning moliyaviy moddalaridir.
Guruh - barcha sho’’ba korxonalar uchun bosh kompaniya.
Bosh korxona - bir yoki bir nechta sho’’ba korxonalarga ega bo’lgan korxona.
Sho’’ba korxona – bosh kompaniya nazoratida bo’lgan korxona.
Nazorat – korxona faoliyatidan foyda olish bo’yicha moliyaviy yoki operativ boshqarish huquqi.
Kamchilik foizi – Bosh korxonaga bevosita yoki bilvosita tegishli bo’lmagan sho’’ba korxonaning operatsiyalardan sof daromad yoki sof aktivlarining foiz ko’rinishidagi qismi.
Masalan, guruhning tuzilishi quyidagicha


Faraz qilaylik, A kompaniya S kompaniyaning 30 % aktsiya paketini nazorat qiladi. Bundan siyosiy ta’sir, kapital ustidan nazorat (iqtisodiy ta’sir) va kamchilikning ulushini aniqlash lozim.

Nisbat	Siyosiy ta’sir	Iqtisodiy ta’sir	Kamchilik ulushi
A/V	60%	60%
V/S	40%	40%
A/S	70% (30% to’g’ri, 40% bilvosita)	30% + 0,6 x 40% = 54%	46% = 100% - 54%

Yuqoridagi holatdan ko’rinib turibdiki, A kompaniya – bosh, V va S kompaniyalar sho’’ba korxonalar hisoblanishadi.

EI 7-Direktivasiga binoan bosh kompaniya va sho’’ba kompaniya o’rtasida quyidagi shartlar ko’zda tutilsa, bosh kompaniya konsolidatsiyalangan moliyaviy hisobotni tuzishi majburiy hisoblanadi:

1. 
   Ovozlarning ko’pchiligi (agar bosh korxona 50% dan ko’p ovozga ega bo’lsa);
   
2. 
   Direktorlar Kengashi ustidan nazorat (agarda bosh kompaniya Direktorlar Kengashi tarkibi va sonini o’zgartirish huquqiga ega bo’lsa);
   
3. 
   Shartnoma orqali nazorat (shartnoma yoki nizom shartlariga muvofiq bosh kompaniya sho’’ba korxonaga ta’sir o’tkaza olsa);
   
4. 
   Kelishuv bo’yicha nazorat (agarda bosh kompaniya kelishuv bo’yicha Direktorlar Kengashi yig’ilishida ovozlarni hisob-kitob qilish huquqiga ega bo’lsa);
   
5. 
   Kengashning tayinlanishi bo’yicha amaldagi nazorat (agarda Direktorlar Kengashining ko’pchilik qismi bosh kompaniyaning ta’siri ostida tayinlangan bo’lsa);
   
6. 
   Birlashgan boshqaruvda ishtirok etish huquqi (agarda bosh kompaniya sho’’ba korxonaga kuchli ta’sir o’tkazsa yoki ikkita kompaniya birlashgan asosda boshqarilayotgan bo’lsa);
   
7. 
   Gorizontal guruhlar (Birlashmagan aktsiyadorlik aloqasi guruhida konsolidatsiya quyida keltirilgan ikki holatdan biri mavjud bo’lganda tuziladi):
   

• 
  shartnoma yoki nizom bo’yicha kompaniya birlashtirilgan holda boshqarilsa;
  
• 
  konsolidatsiyalangan hisobot tuzish davrida muayyan aktsiyadorlar ikkala kompaniyaning kengashida ko’pchilikni tashkil qilsa.
  

Bunday holatda istagan bosh kompaniya konsolidatsiyalangan hisobotni taqdim qilishi shart, quyidagilarni istisno qilganda (27-son BHXSning 27-bandiga binoan):

• 
  Bosh kompaniya sho’’ba korxonaning o’zi bo’lsa;
  
• 
  Bosh kompaniya 100% ovozga ega bo’lsa;
  

Sho’’ba korxona konsolidatsiyadan quyidagi hollarda istisno qilinadi:

• 
  Nazorat vaqtinchalik bo’lsa;
  
• 
  Uzoq muddatli cheklovlarga ega bo’lsa.
  

Bunday kompaniyalarda investitsiyalar hisobi 25-son BHXSga binoan yuritiladi.

Konsolidatsiyadan istisno qilishning asosiy holatlari uyushgan a’zo nomi bilan ataluvchi birlashgan korxonaning mavjud bo’lishi bilan bog’liq. Agarda yuqori tashkilot yoki boshqa korxona tomonidan uning moliyaviy va operativ faoliyatiga sezilarli ta’siri ko’rsatilmasa, bu korxonalar hisobot guruhlari ichiga kiritilmaydi. Sezilarli ta’sir darajasi kapitalda ishtirok etish hamda ovoz huquqiga qarab aniqlanadi. Sezilarli ta’sir deb, bosh yoki boshqa kompaniyaning ta’siri barcha ovozlarning 1/5 qismidan kam bo’lmagan va 20 % dan 50%gacha bo’lgan ta’siri tushuniladi.