Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

OTBga a’zo davlatlar

Avstraliya	Kazaxstan	Mikronyeziya	Solomonovi Ostrova
Afganistan	Kambodja	Miyanmar	Tailand
Bangladyesh	Kirgiziya	Mongoliya	Tayvan
Butan	Kiribati	Nauru	Tonga
Vantu	Kitay	Nyepal	Tuvalu
Vyetnam	Ostrova Kuka	Novaya Zyelandiya	Uzbekistan
Gonkong	Koryeya	Ostrova Marshala	Fidji
Zapadnaya Samoa	Laos	Pakistan	Filippini
Indiya	Malayziya	Papua Novaya Gvinyeya	SHri-Lanka
Indonyeziya	Maldivi	Singapur	YAponiya

OTBning nomintaqaviy a’zolari

Avstriya

Byelgiya

Gyermaniya

Daniya

Ispaniya

Italiya

Kanada

Nidyerlandi

Norvyegiya

Soyedinyennoye Korolyevstvo Vyelikobritanii i Syevyernoy Irlandii

Soyedinyenniye SHtati Amyeriki

Tursiya

Finlyandiya

Fransiya

SHvyeysariya

SHvyesiya

YETTBning maqsadi – dyemokratiya va bozor iqtisodi tamoyillariga sodiq Markaziy va SHarqiy Yevropa mamlakatlarida bozorni, xususiy tadbirkorlik faoliyatini yo’naltirilgan ochiq iqtisodga o’tishni qo’llab-quvvatlash. Bank o’z a’zolariga, tuzilmaviy va tarmoq iqtisodni monopoliyadan davlat tasarrufidan chiqarish, xususiylashtirishni ham qo’shib isloh qilish, bu bilan bu mamlakatlarni jahon iqtisodiy hamjamiyatiga uyg’unlaShuviga ko’maklashish. O’zbekiston YETTBga 1992 yilda a’zo bo’lgan.

Bugungi kunda bankning 62 ta aksiyadori mavjud, jami kapitali – 19,64 mlrd. yevro, 1 985 000 ta aksiya muomalaga chikarilgan, shtab-kvartirasi Londonda joylashgan. Yevropa tiklanish va tarakkiyet bankining barcha aksiyadorlari kuyidagi jadvalda berilgan:

1 - jadval

Davlatlar	Kapital xajmi (mln.yevro)	Salmogi, %
Avstraliya	200,00	1,01
Avstriya	456,00	2,30
Ozarbayjon	20,00	0,1
Albaniya	20,00	0,1
Armaniston	10,00	0,05
Byelorussiya	40,00	0,2
Byelgiya	456,00	2,30
Bolgariya	158,00	0,8
Bosniya va Gyer-na	33,80	0,17
BuYuk Britaniya	1703,50	8,61
Vyengriya	158,00	0,8
Gyermaniya	1703,50	8,61
Gryesiya	130,00	0,66
Gruziya	20,00	0,1
Daniya	240,00	1,21
Misr	20,00	0,1
Isroil	130,00	0,66
Irlandiya	60,00	0,3
Islandiya	20,00	0,1
Ispaniya	680,00	3,44
Italiya	1703,50	8,61
Kozogiston	46,00	0,23
Kanada	680,00	3,44
Kipr	20,00	0,1
Kirgiziston	20,00	0,1
Latviya	20,00	0,1
Litva	20,00	0,1
Lixtyenshtyeyn	4,00	0,02
LYuksyemburg	40,00	0,2
Makyedoniya	13,82	0,07
Malta	2,00	0,01
Marokash	10,00	0,05
Myeksika	30,00	0,15
Moldova	20,00	0,1
Mongoliya	2,00	0,01
Nidyerlandi	496,00	2,51
YAngi zyelandiya	10,00	0,05
Norvyegiya	250,00	1,26
Polsha	256,00	1,29
Portugaliya	84,00	0,42
Koryeya	200,00	1,01
Rossiya	800,00	4,04
Ruminiya	96,00	0,49
Syerbiya va CHyernogoriya	93,50	0,47
Slovakiya	85,34	0,43
Slovyeniya	41,96	0,21
AKSH	2000,00	10,11
Tojikiston	20,00	0,1
Turkmaniston	2,00	0,01
Turkiya	230,00	1,16
Uzbekiston	42,00	0,21
Ukraina	160,00	0,81
Finlyandiya	250,00	1,26
Fransiya	1703,50	8,67
Xorvatiya	72,92	0,37
CHyexiya	170,66	0,86
SHvyeysariya	456,00	2,30
SHvyesiya	456,00	2,30
Estoniya	20,00	0,1
YAponiya	1703,50	8,61
Yevropa ittifoqi	600,00	3,03
Yevropa inv-n banki	600,00	3,03

XMIning kontinyental miqyosiga Yevropa kengashi (YEI) tomonidan - ishlab chiqilgan TASIS programmasini qo’shish mumkin. TASIS yangi mustaqil davlatlar (sobiq ittifoq respublikalari) uchun, YEI va bu xamkor-mamlakatlar o’trasida o’rtasida o’rnatilgan iqtisodiy va siyosiy aloqalarni har tomonlama rivojlantirishga ko’maklashish, istiqbolda “atlantikadan o’ralgan yaxlit Yevropa” barpo etish uchun tuzilgan “yaxlit Yevropa” haqida genyeral dye Goll Fransiya prizyedyenti va XX asr mashhur Fransuz siyosatdoni orzu qilgan edi.

XMI tizimining submintaqaviy miqyosi. Yevropada joylashgan, g’arbiy Yevropadagi YEI tarkibiga kiruvchi mamlakatlarning Moliya va valYuta – kredit jamiyatlaridan iborat. Bu – Yevropa investisiya banki (YEIB) 1958 yilda tuzilgan; Yevropa valYuta xamkorligi fondi (YEVXF), 1973 yilda tuzilgan; Yevropa mintaqaviy rivojlanish fondi (YEMRF), 1975 yilda tuzilgan.

Yevropa investisiya banki YEI a’zo mamlakatlari va assosiasiyalashgan davlatlar manfaatli bo’lgan inshoot va ob’yektlar ryekonstrukuiyasiga kredit beradi, bundan tashqari, asosan YEI a’zo mamlakatlarining samarali loyihalarga sanoat ob’yektlarini Moliyalashga oddiy kreditlar, asosan infratuzilmalarni rivojlantirishga assosiasiyalashgan davlatlarning kam samarali loyihalariga imtiyozli kreditlar ajratadi. Kam rivojlangan submintaqaviy xududlarga ko’proq kredit 70% ajratiladi.

YEBR assosiasialashgan va YEI rivojlanayotgan mamlakatlariga subsidiya tarzida ko’p tomonlama imtiyozli kredit beradi (opyerasiyalar umumiy xajmining 80%), Shuningdyek imtiyozli qarz ajratadi (opyerasiyalar umumiy xajmini qolgan 20% va YEI rivojlanayotgan a’zo mamlakatlarga rasmiy yordam ikki tomonlama programmasini uyg’unlashtiruvchi hisoblanadi.

- YEMRF YEI mamlakatlaridagi mutanosiblikni to’g’rilash bo’yicha tadbirlarni Moliyalaydi. Subsidiya tarzida resurslarni taqsimlash mamlakatlar o’rtasidagi raqobat bilan kyechadi. Bandlik muammosi keskinlashganligi munosabati bilan mablag’lar subsidiya oluvchi muayyan mamlakat bo’yicha ishsizlik o’rtacha olganda Yuqoriroq bo’lgan xududlarga yo’naltiriladi.

- mintaqalararo miqyosda XVF tizimining Osiyoda savdo va rivojlanish banki (SRB), Iqtisodiy xamkorlik tashkiloti (IXT) Osiyoda joylashgan, 1964 yilda tuzilgan va xozirgi vaqtda 10 ta musulmon davlatini birlashtirgan. Bular - Turkiya, Eron, Pokiston, Afg’oniston, Kavkaz orti (Ozarbayjon), O’zbekiston, Qozog’iston, Qirg’iziston, Tojikiston, Turkmaniston. Savdo va rivojlanish banki 1990 yilda tuzilgan bulib, bunga O’zbekiston 1992 yilda a’zo bo’lgan.

SRB turli sohalarda IXT turli loyixalarini Moliyalaydi. MDH davlatlari o’rtasidagi aloqani yangi shakli hisoblanuvchi Mintaqalararo Moliya sanoat guruhi (MMSG)ni ham XMI qatoriga kiritish mumkin. MMSG deganda korxonalari va investisiya institutlarining guruhi tuShuniladi. U o’z investisiya faoliyati uchun kapitallarni koorporasiyalab va birlashtirib tuziladi. MMG millatlararo birlashma hisoblanadi, har xil ochiq turdagi AT, O’K, texnopolislarni birlashtiradi. MMG xukumatlararo bitim asosida tuziladi va davlat himoyasi ostida bo’ladi, bu ularni ancha barqaror va mas’ul qiladi. Masalan, “Rossiya-O’zbekiston to’qimachilik xoldingini MMSG deyish mumkin, aksiyadorlar uni ta’sis etuvchilar hisoblanadi.

Mintaqaviy miqyosdagi XMI tizmidagi Xalqaro Orolni qutqarish fondi (XOKF) Markaziy Osiyoda joylashgan, 1994 yilda tuzilgan va Markaziy Osiyodagi 5 ta davlat (O’zbekiston, Qozog’iston, Turkmaniston, Qirg’iziston va Tojikiston)ni birlashtirgan. Fond ulkan ekologik xalokatni bartaraf etish va unga oid loyiha hamda programmalarni loyihalaydi. Fond qarorgohi dastlabki 3 yilda Ashhobod (Turkmaniston)da bo’lgan, 1997 yildan Toshkyent (O’zbekiston)da. Fondning pryezidyenti O’zbekiston Respublikasining Pryezidyenti I.A.Karimov.

Ko’p tomonlama, ikki tomonlama va bir tomonlama miqyosda XMI tizimida ko’p sonli, ko’p turdagi, ko’pincha boshqa XMIlar bilan uyg’unlashgan xukumatlararo, ko’p xukumatlararo, xukumatga aloqasi bulmagan va aralash bo’lgan turli mamlakatlardagi, asosan submintaqaviy, mintaqaviy, subqit’aviy va qit’aviy XMIlar joylashgan.

4..Korxonalar tashqi iqtisodiy faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish usullari.

Tashqi iqtisodiy faoliyatini davlatlarning savdo, iqtisodiyot, texnika, madaniyat, sayyoxlik soxalarida boshka davlatlvr bilan hamkorlikni rivojlantirishdan iborat. Bunday hamkorlikning asosiy xukukiy shakli xalqaro shartnomalar, xususan mazkur soxalarda davlatlar uzaro hamkorligining eng muxim tamoyillari va yo’nalishini belgilovchi kup tomonlama shartnomalardir. MDX katnashchisi bulgan davlatlarining tashqi iqtisodiy faoliyat soxasidagi hamkorligi tugrisida 1992 yil 15 mayda imzoldangan bitim bunga misol bula oladi.

Davlat eng kulay tartibdan tashkari boshkacha imtiyozli tartib urnatish mumkin. Uzbekiston uz tashqi iqtisodiy stratyegiyasini amalga oshirish uchun ana Shu shakldan unumli foydalanmokda. Dunyodagi eng katta mamlakatlar bilan tovarlar va xizmatlar eksportini yengillashtiruvchi, chyet el investisiyalarni jalb kilishga yordam beruvchi shartnomalar imzolandi. Misol uchun:

1992 yil oktyabrida Amyerika chyet ellarga xususiy investisiya beruvchi koorporasiyasi (OPIK) bilan investisiyalarga kumaklashish xakida bitim imzolandi, bu bitim Amyerika kompaniyalarini Uzbekiston sarmoya sarflarida notijorat tavvakalchiligi buyicha kafolatlar bilan ta’minlanishi kerak.

1993 yil noyabrida Uzbekiston Respublikasi bilan AKSH urtasidagi savdo munosabatlari xakida imzolangan xukumatlararo Bitim tomonlarning bir-biriga eng kulay sharoit yaratishlarini kuzda tutadi.

1994 yilda Vashingtonda Uzbekiston Respublikasining xukumat dyelyegasiyasi sarmoyalarni rag’batlantirish va uzaro ximoya kilish tugrisida bitim imzolandi.1995 yil 20 iYunda Vashingtonda Uzbekiston va AKSH xukumatlararo xujjat –xar ikkala davlat xududida fukorolarning erkin xarakat kilishlari tugrisida myemorandum imzolandi.

Respublikadagi ikkita katta loyixani: Zarafshonda “NYUMONT MAYNING” kompaniyasi tomonidan tarkibida oltin bulgan ma’dan konini ishlash va Toshkyentda “INTYERNYEYSHNL TYELSYET” kompaniyasi, “Kamalak Tv” qo’shma korxonasi bilan birgalikda kabyelli tyelyevidyeniye shoxobchalarini tuzish va boshkarish loyixalarini sugurta qiluvchi chyet ellardagi xususiy investisiyalarni ximoya kilish korporasiyasi (OPIK) Uzbekistonda Amyerika kompaniyalari faoliyatini kullab-kuvvatlashda faol madad kursatmokda.

Amyerika kompaiyalari tomonidan takliflarning asosiy kismi ma’dan resurslari, yokilgi kazib chiqarish,yirik loyixalarga bank kreditlari berish, respublikaga turli uskunalar yetkazib berish.

Uzbekiston Respublikasi xukumati ishtirokida tuzilgan ikki tomonlama komissiyalar va kumitalar.

Respublika xukumati ana Shunday muassasalardan bir kanchasi bilan.

Yevropa mamlakatlari bilan: Gyermaniya, SHvyesariya, BuYuk Britaniya, Finlyandiya, Fransiya, Polsha mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy hamkorlik buyicha idoralararo kengash.

Bundan tashkari Koryeya, Xitoy, YAponiya, Misr, Eron, Xindiston, Pokiston mamlakatlari bilan savdo, ilmiy texnikaviy hamkorlik tugrisida xukumatlararo komissiyalari tuzilgan.

AKSH bilan Uzbekiston savdo palatasi tuzilgan. YAna Yuir mamlakat bu Koryeya respublikasi bulib, mamlakatimimz va Koryeya urtasida 16 ta davlatlararo va xukumatlararo xujjatlar imzolandi. Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki Uzbekiton Respublikasi uchun Koryeya respublikasining eng yirik banklari: "Koryeya Ekschyeyndj Bank", "Xoniya Bank", "Koryeya Eksyembanki", "Koryeya tijorat banki", "Koryeya Fyerst Banki" bilan birgalikda "DEU Korporyeyshyen" kompaniyasining uzbekistonlik shyeriklar bilan qo’shma korxonalari kontraktlari xizmat kursatilmokda.

Uzbekiton Respublikasida 6 koryeys kompaniyasi "DEU Korporyeyshyen", "Samsung Korporyeyshyen ", "Kabul Tekstaylz", " DEU Xyevi Indastriz", "DEU Tyelyekom Ltd" vakolatxonalari joylashgan.

Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligida tashqi iqtisodiy faoliyat katnashchilari sifatida 45 ta qo’shma Uzbekiton-Koryeya korxonalari ruyxatga olingan bulib, ular faoliyati kuyidagilardir:

• 
  kishlok xo’jalik maxsulotlari yetishtirish
  
• 
  xalq istye’moli mollari ishlab chiqarish
  
• 
  radioelyektron maxsulot ishlab chiqarish
  
• 
  yengil avtomabillar va ularning butlovchi kismlarini sotish
  

Eng yirik Uzbekiton -Koryeya qo’shma korxonalardan eng yiriklaridan biri "UzDEU avto"va "UzDEU elyektroniks" korxonalardir.

"UzDEU avto" korxonasi 1998 yilgi Rejasi 80 ming dona yengil avtomabillar , bu yil esa bu kursatgich 100 ming ta yengil ("Neksiya","Tiko","Damas") rusumli avtomabillarni ishlab chiqarish.

Gyermaniya mamlakati bilan ham bir kator yirik loyixalar imzolangan.Mamlakatlar urtasida tovar oboroti kupayishi bilan bir paytda Gyermaniyaning Uzbekitonga Moliyaviy yordami oshib bormokda.(1993 yilga nisbatan 1998 yilda 5baravar oshdi).

Tijorat bilan bir katorda banklar va kredit-Moliya muassasalarning davlat-xususiy birlashmasi(AKA). Gyermaniya kredit-Moliya jamiyati-KFV banki, gyermaniyalik tadbirkorlarni respublikamizga investisiyalarni va yangi texnologiyalarni jalb kilishga da’vat etayotgan DYEG investisiya jamiyati ham Moliyaviy rag’batlantirish Yuzasidan katta ish olib bormokdalar.

Umuman Gyermaniya tomonidan "Gyermyes" sugurta jamiyati kafolati ostida umumiy mikdori 1mlrd. nyemis markasidan kuprok bulgan KFV va AKA kredit liniyalari ochildi.

Bu yo’nalishda K.Adyenauer fondi faol ish olib bormokda. U Toshkyentda uz akolatxonasini ochgan.xozirgi vaktda mashxur Ebert fondi ham Uzbekitonda uz vakolatxonasini ochish taraddudida.