Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

25-mavzu: Xalqaro Moliya. 
Reja: 
1. Moliyaning xalqaro intyegasion jarayonlarga ta’siri. Xalqaro aloqalarning 
rivojlanishida Moliyaning roli. 
2. O’zbekiston Respublikasining xalqaro intyegrasiya tuzilmalaridagi ishtiroki. 
 3. Xalqaro Moliya institutlarining tavsifi va tasnifi. 
 4.Korxonalar tashqi iqtisodiy faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish usullari. 
5.Xorijiy investisiyalarni jalb etishda xalqaro fondlar roli va ahamiyati
. 
 
1. Moliyaning xalqaro intyegasion jarayonlarga ta’siri. Xalqaro aloqalarning 
rivojlanishida Moliyaning roli. 
 
Moliya-xo’jalik Yuritishning iqtisodiy faoliyatida o’zining Moliyaviy siyosatini 
Yurgizishda asosiy quroli xalqaro iqtisodiy aloqalarda shaklanadigan Moliyaviy mexanizm 
hisoblanadi. 
Moliya- xalqaro sfyeradan –uning ishtirokchilarining iqtisodiy manfaatlariga ta’sir 
qiluvchi va o’z navbatida xalqaro iqtisodiy qo’shiluv jarayoni tyezlashtiradi. 
Xalqaro aloqalarning rivojida Moliyaning roli
uch yo’nalishda namoyon bo’ladi: 
1.Turli xil yo’nalishdagi xalqaro hamkorlikni Moliyalashtirish uchun kerakli manbalar 
qidirish va mobilizasiyalash. 
2.Xalqaro intyegrasion jarayonlarni muvofiqlashtirish. 
3.Xar qaysi xalqaro munosabatlarning turi va bevosita ishtirokchilarini rivojlantirishga 
rag’batlantirish. 
Avvalo Moliya – eksport-import opyerasiyalariga ta’sir etadi. Bu esa jahon bozorida talab 
katta bo’lgan raqobatbardosh tovarlar ishlab chiqarishga rag’batlantiradi.
Moliya – milliy daromadning tashqi iqtisodiy faoliyat natijasida kyeladigan kismini 
shakllanishiga ta’sir kurasatadi. 
Xalqaro hamkorlikning ahamiyatli shakli bu Uzbekistonning xalqaro tashqilotlar va 
fondlarga a’zo bulish, ishtirok etishidir. Bu tashqilotlarga a’zo bulish usha tashqilotlarning ustav 
kapitaliga va byudjetiga ma’lum kvotalar kiritish bilan bo’ladi. 
Badallarning manbalari a’zo bulayotgan milliy tashqilotlar va davlat strukturasining 
valYuta va boshka Moliyaviy fondlar bo’ladi. 
Xalqaro tashqilotlar mablaglari ma’lum fondlarda jamlanadi va maqsadli programmalarni 
bajarish uchun sarflanadi. 
Moliyaning xalqaro aloqalarga ta’sir etuvchi yana bir yo’nalishi bu – 
xorijiy 
sarmoyadorlarni mablaglarini jalb etish
. 
Xorijiy sarmoyalar xorijiy davlat – investor mablaglarini yoki xorijiy tijorat 
tashqilotlarining mablaglarini jalb kilish kurinishida bo’ladi. 
Kredit hisobiga kurilgan korxonalar va ob’yektlar Uzbekistonnig milliy mulki bulib 
hisoblanadi. 
Xorijiy tadbirkorlar uzlarining mablaglari yoki xorijiy davlat byudjet mablaglaridan 
Moliyalashtirilayotgan boshka korxonalar qo’shma korxona va boshka xorijiy Yuridik shaxs 
sifatida faoliyat kursatadi. Uzbekiston iqtisodiyotiga kilinadigan xorijiy sarmoyalar 
(investisiyalar) iqtisodiy rivojiga va jahon iqtisodiyotiga qo’shilishi uchun sharoit yaratadi. 

---

Xorijiy investorlarni rag’batlantirish uchun Moliyaviy valYuta va boj imtiyozlari 
belgilanadi. 
Tashqi iqtisodiy faoliyatlarda Moliyaviy jarayonlarning konuniy va xakkoniy bulishini 
ta’minlash uchun Moliyaviy valYuta va bojxona nazorati tashqil etiladi. 
Nokonuniy xolatlar aniklanganda xukukiy tashqilotlar urnatilgan konuniy sanksiyalar, 
jarimalar kullanilab, Shu tarzda, Moliyaviy munosabatlar azorat kilinib turiladi. 
Markazlashtirilgan valYuta fondlari
ni tashqil kilish va ulardan foydalanish. 
Uzbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining rivojlanishida milliy valYuta fondini tashqil etish 
va ulardan foydalanish orkali tashqi iqtisodiy munosabatlarni boshkarish muxim rol uynaydi. 
Uzbekistonda bozor mexanizmi valYuta resurslari ishlab chiqarish va boshka xo’jalik 
sub’yektlariurtasida kayta taksimlash mexanizmi shakllanganligi sababli bu kabi kayta 
taksimlash qo’shimcha sharoitlarni vujudga kyeltirish orkali amalga oshiriladi. 
Barcha korxonalar mulkiy shakli va ruyxatga olinganidan kat’iy nazar, tovarlar va 
xizmatlarni eksport kilishdan va ichki valYuta bozor ida amalga oshiriladigan opyerasiyalarning 
erkin almashtiriladigan valYutadan tushgan tuShumni belgilangan normativlarga kura majburiy 
ravishda sotish kerak. 
Markaziy bank valYuta ryezyervi
korxona va tashqilotlarda erkin almashtiriladigan valYuta 
–valYuta tuShumi tushgan vaktdagi Markaziy bank tomonini belgilangan kurs buyicha sotishdan 
shakllanadi. 
ValYuta ryezyervi ikki kismga bulinadi: 
1-kismi –stabilizasiya fondi, bu mablaglar ichki bozorda milliy valYuta kursin 
barkarorligini ta’minlash va milliy valYutani almaShuvi uchun sharot yaratish maqsadida 
tuziladi. 
2-kismi-Moliya vazirligiga sotiladi. Bu mablaglar xukumat extiyojlarini kondirish 
maqsadida sarflanadi. 
Normativda belgilangan mikdordagi valYutalarni sotgandan sung, korxonalar valYutalvrni 
kolgan kismini ichki bozor dagi uz ishlab chiqarish faoliyatiga valYuta tuShumiga ega bulmagan 
boshka korxonalar va maxaliy xokimiyat organlariga vakolatli banklar bilan kelishilgan kurs 
buyicha sotiladi. 
Maxalliy xokimiyat organlari vakolatli banklari orkali tyegishli byudjet hisobidan valYuta 
sotib oladi, va uni uzlarini valYuta fondlarini shakllantirishga yo’naltiradilar.bu fond mablaglari 
axoli va byudjet karomogida bulgan no ishlab chiqarish korxonalari uchun zarur budgan tovarlar
olish uchun ishlatiladi.
Iqtisodiy intyegrasiya
- milliy xo’jaliklar o’rtasida chukur, barqaror o’zaro aloqalar va 
mehnat taqsimoti, ularning turli bosqich va har xil shakldagi takroriy ishlab chiqarish 
tuzilmalarining o’zaro aloqalari asosida mamlakatlarning xo’jalik- siyosiy jihatdan birlaShuvi 
jarayoni. 
Iqtisodiy intyegrasiyaning asosiy shakllari
quyidagilardir.