Moliya fanidan ma’ruza matnlari 1-mavzu: Moliyaning mohiyati va funksiyalari Reja: Moliyaning ijtimoiy-iqtisodiy mohiyati

 
15-mavzu: Davlat byudjeti daromadlari. 
Reja. 
 
 
1. Davlat byudjeti daromadlarining mohiyati, manbalari . 
2.Davlat byudjetining soliqli daromadlari . 
3. Davlat byudjetining soliqsiz daromadlari
Davlat byudjeti davlatning yirik markazlashgan pul fondi bо‘lib, u davlatning 
funksiyalarini bajarishga asoslangan iqtisodiy kategoriya hisoblanadi.
Davlat byudjeti daromadlarining bosh moddiy manbai milliy daromad hisoblanadi. 
Milliy daromadni davlat tomonidan о‘zlashtirish turli usullar yordamida amalga oshiriladi. Jahon 
iqtisodiyoti rivojlanishining hozirgi bosqichida milliy daromad davlat tomonidan о‘zlashtirilishi 
quyidagi uch asosiy usul vositasida amalga oshirilmoqda: 
1)
Soliqlar. 
2)
Davlat krediti. 
3)
Bank tizimining kreditlari. 

---

Shunisi xarakterliki, davlat byudjetining daromadlarini shakllantirishda va milliy 
daromadni davlat foydasiga qayta taqsimlashda birinchi usul ustuvor ahamiyatga ega. Buning 
boisi Shundaki, soliqlar moddiy va ijtimoiy mazmunga ega. Ular takror ishlab chiqarish 
jarayonining muhim tarkibiy qismi va ishlab-chiqarish munosabatlarining maxsus shakli sifatida 
milliy daromadni qayta taqsimlashda ishtirok etadi. Buning ustiga, davlat soliqlardan о‘z 
daromadlarini shakllantirishning asosiy usuli sifatida tashkil topgan vaqtidan boshlab foydalanib 
kyelmoqda. 
Hozirgi vaqtda dunyoning dyeyarli barcha mamlakatlarida soliqlar davlat byudjeti 
daromadlarining birlamchi manbai hisoblanadi. Rivojlangan xorijiy davlatlarda, xususan, 
YAponiya, Gyermaniya, BuYuk Britaniya, Fransiya, Italiya va Kanadada soliqlar davlat byudjeti 
daromadlarining 90 foizgacha bо‘lgan qismini, AQSHda esa 70 foizdan ortiq qismini tashkil 
etadi. 
 
Davlat byudjetining daromadlari turli belgilarga kо‘ra tasniflanadi. Hozirgi vaqtda ularni 
tо‘rt asosiy belgisiga kо‘ra tasniflash keng qо‘llaniladi.
Davlat byudjetining daromadlari tashkil topish manbalariga kо‘ra quyidagi turlarga 
bо‘linadi:
a) Yuridik shaxslardan olinadigan soliqlar; 
b) aholidan olinadigan soliqlar; 
v) hukumatning qimmatli qog’ozlarini sotishdan olingan daromadlar; 
g) bank tizimining kreditlari; 
d) davlat mulkini sotishdan olingan daromadlar; 
ye) xorijiy mamlakatlardan va halqaro tashkilotlardan olingan kreditlar va Moliyaviy 
yordamlar; 
yo) boshqa daromadlar. 
Davlat byudjetining daromadlari undirish usuliga kо‘ra ikkiga bо‘linadi: 
a) soliqli daromadlar; 
b) soliqsiz daromadlar.