Молия бозори ва инструментлари

Ноль купонли облигациялар. Бу облигацилар дисконта билан сотилади, уларнинг баҳоси:

Бундай облигациялар даромадлилигининг жорий нормаси нолга тенг, чунки g = 0. Мантиқан олдинги формулага ўҳшаб даромадлиликнинг тўлиқ нормасини топамиз:

Даромад ҳосил бўлади, агар қуйидаги тенгсизлик бажарилса:
(1 +i₁)^t₁> (1 +i₂ )^t_2.
Агар банк депозит ставкаси i₁ вақт ўтиши билан ўзгармаса (i₁= i₂), унда даромад ҳар доим бўлади. Фараз қилайлик, t₂= 0, яъни облигация ўз эгасида сўндирилгунича қолган, унда i = i₁ (ноль купонли облигациядан даромад банк депозит ставкасига тенг).

Молия бозори савдо тизимлари, уларнинг фаолияти ва роли.

Молия бозорининг савдо тизимларини молиявий инструментлар тури бўйича қуйидагича ажратиш мумкин:
- қимматли қоғозлар савдоси тизимлари;
- пул воситалари (масалан, пластик карточкаларнинг турли ҳиллари) ва валюта (ҳорижий ЭКВ) савдоси тизимлари;
- кредитлар савдоси тизимлари;
- суғурта инструментлари (полислари) савдоси тизимлари;
- молиявий (валюта) қийматга эга бўлган антиквариат ва ювелир буюмлари, қимматбаҳо металл ва тошлар ҳамда ноёб (камёб) элементлар (радиактив) савдоси тизимлари.


Қимматли қоғозлар бозорида савдо операциялари тўрт босқичда амалга оширилиши мумкин:
- битишувни (шартномани) тузиш;
- тузилган битишув параметрларини текшириш (солиштириш);
- қимматли қоғозлар бўйича савдони амалга ошириш;
- битишув талабларини оҳиригача ижро қилиш (тўловни амалга ошириш ва қимматли қоғозларни янги эгасига бериш). Ушбу босқич ҳисоб-китоб тизими томонидан амалга оширилади.


Фонд бозори савдо тизимларида қимматли қоғозларнинг турларига қараб улар бўйича савдо шакллари, усуллари, методлари ва механизмлари маълум даражада фарқланиши мумкин. Шу муносабат билан савдо тизимларини қуйидагича таснифлаш мумкин:
- эмиссияланувчи қимматли қоғозлар савдоси тизими;
- эмиссияланмайдиган қимматли қоғозлар савдоси тизими;
- базавий қимматли қоғозлар савдоси тизими;
- базисли қимматли қоғозлар (деривативлар, яъни ҳосилавий қимматли қоғозлар) савдоси тизими;
Савдо тизимларини қимматли қоғозлар бозори сегментлари бўйича ҳам таснифлаш мумкин:
- бирламчи тарзда илк бор жойлаштириладиган қимматли қоғозлар савдоси тизими (бирламчи бозор савдо тизими);
- иккиламчи бозор (спекулятив) савдо тизими.
Ушбу савдо тизимлари биржавий ва биржадан ташқари бозорларда мужассамлашган.
Фонд биржаси фазосини уч зонага ажратиш мумкин:
- биржанинг ўзига (ҳўжалигига);
- брокерлик идоралари ва биржа аъзолари ваколатхоналарига;
- мижозлар зонасига.


Биржавий фаолият тамойиллари савдо тизимлари тамойилларига мос.
Фонд биржаси фаолиятининг молиявий таъминоти:
- фонд биржаси акциялари ва пайларини сотиш;
- фонд биржасидаги брокерлик ўринларини сотиш;
- фонд биржаси аъзолари мунтазам тўлаб борадиган аъзолик бадаллари;
- биржа битимларини рўйхатдан ўтказишда олинадиган йиғимлар;
- биржа уставида назарда тутилган ахборот хизмати ва бошқа оид хизматлар кўрсатишдан келадиган даромадлар ҳисобидан амалга оширилиши мумкин.


Биржа курслари котировкасининг қуйидаги икки усули мавжуд:
- ягона курс усули;
- рўйҳатга олинувчи курс усули.
Курслар котировкасини белгилаш жараёни қуйидаги асосий тартибларга риоя қилиш негизида амалга оширилади:
- ягона биржа курси энг кўп савдо шартномалари миқдори таъминланган даражада белгиланади;
- “иҳтиёрий курс бўйича сотиш” ва “иҳтиёрий курс бўйича сотиб олиш” талаблари биринчи навбатда қондирилади;
- биржавий шартномалар ҳариднинг максимал нарҳлари ва сотишнинг минимал нарҳлари асосида содир этилади. Бундай нарҳларга яқин бўлган талаблар қисман қондирилади;
- биржадаги талаблар ва шартномалар сонини ошишига олиб келувчи ягона биржа курсидан кам бўлган нарҳлардаги талаблар қондирилмайди.


Биржа бюллетенларида барча нарҳлар кўрсатилавермайди, балки фақат биржа кунидаги нарҳлар динамикасини ўзида тўлиқ ифодаловчи чегаравий нарҳлар келтирилади.
Электорон савдо тизими фаолияти ўзига қуйидаги босқичларни киритади:
- тизимга кириш ва уни ҳимояси;
- савдо объекти тўғрисидаги бозор информациясини кўриб чиқиш (кузатиш);
- тизимга битишувларни содир қилишга талабларни (буйруқларни) киритиш;
- узлуксиз савдо режимижа битишувларни тузиш;
- буйруқлар ҳисоби китобини юритиш;
- тизимдан фойдаланувчиларга битишувлар тўғрисидаги информацияни тарқатиш;
- ҳар бир битишув бўйича тизимнинг фаолиятини назорат қилиш.


Электрон савдо тизимларининг ижобий томонларига қуйидагиларни киритиш мумкин:
- савдо операцияларини куннинг исталган вақтида амалга ошириш имконияти;
- жаҳон фонд бозорларига турли регионлардан брокерларнинг максимал кириши;
- нисбатан кичик миқдордаги операцион ҳаражатлар;
- савдода қатнашчилари тўғрисидаги информацияни юқори даражада маҳфийлиги (конфиденциаллиги);
- традицион биржа савдосидан фарқли (одатда ҳаридорнинг биргина қулай нарҳи ва сотувчининг нарҳи), бир вақтнинг ўзида бир неча қулай нарҳларни кўриш имкони мавжуд.


Фойдаланилган адабиётлар:

1.