Moliya bozori (konferensiya 2020). indd

A.X. Саидов, Л. Ф. Кашинская.
национальная безопасность и национальные интересы: взаимосвязь 
и взаимодействие (опыт политико-правового анализа). Журнал российского права. 2005 г. (https:// 
cyberleninka.ru/article/n/natsionalnaya-bezopasnost-i-natsionalnye-interesy-vzaimosvyaz-i-vzaimodeystvie- 
opyt-politiko-pravovogo-analiza)
432

---

TURSUNOV B.O.
A dabiyotlardagi iqtisodiy xavfsizlik m azmunini aniqlashda m illiy m anfaatlarning 
kafolatli himoyasini ta ‘minlash, umuman, mamlakatning ijtimoiy y o ‘naltirilgan rivojlanishi 
va etarli mudofaa salohiyati kabi muhim mezonlarga e ’tibor qaratiladi.
X avfsizlik - bu ichki va tashqi ta ’sir om illariga duch kelganda sam arali ishlash 
qobiliyatini saqlaydigan ob‘ektning holati.
M illiy xavfsizlikning iqtisodiy tarkibiy qismlaridan biri bu iqtisodiy tizimning barqaror 
iqtisodiy o ‘sishni va bandlikni, shu jum ladan iqtisodiy va m oliyaviy inqiroz ta ‘siriga 
qarshilik k o ‘rsatishni ta ‘m inlash qobiliyatidir. Shunday qilib, fond bozoridagi iqtisodiy 
xavfsizlik deganda fond bozorining holati va uni boshqarish tizimi barqaror iqtisodiy o ‘sish, 
to ‘liq bandlik va mamlakatning gepopolitik va jahon miqyosidagi holatini saqlab turish 
uchun shart-sharoitlarni ta ’minlaydi.
Iqtisodiy nazariyaning Keyns y o ‘nalishi doirasida Nobel mukofoti laureati J. Tobin 
birinchi marta makroiqtisodiy muvozanatni va to ‘liq bandlikni ta ‘minlashda m oliyaviy 
aktivlarning, shu jum ladan qimmatli qog‘ozlarning roli o ‘rganildi. U pul aktivlari, davlat 
qimmatli qog‘ozlari va qimmatli qog‘ozlar to ‘liq bandlikka mos keladigan ta ‘minlangan va 
tabiiy iqtisodiy o ‘sishni uyg‘unlashtirishda muhim rol o ‘ynashini k o ‘rsatdi. Ortiqcha pul 
m ablag‘larini investitsiyalash obyekti sifatida faoliyat yuritadigan qimmatli qog‘ozlar va pul 
m ablag‘lari uzoq muddatli real kapitalga qo‘yiladigan sarmoyalar b o ‘yicha sarmoyadorlar 
uchun maqbul b o ‘lgan daromadlarni kamaytirishga yordam beradi. J. Tobin m oliyaviy 
aktivlarning chuqurlashishi asosiy kapitalga investitsiyalarni faollashtirish sharti va 
iqtisodiy o ‘sishning barqarorligini ta ‘minlash mexanizmlarini tushunishda muhim hissa deb 
xulosa qildi.
D avlat tom onidan qarz olish bozorining rivojlanishi soliq yukining oshishi bilan 
solishtirganda qarzlarning k o ‘payishining ijtimoiy va iqtisodiy sabablarini afzal k o ‘radigan 
adabiyotlar bilan bog‘liq; resurslarni taqsimlashda soliqlarning buzib ko ‘rsatuvchi ta ‘siridan 
qochish va soliq tizimining barqarorligini ta ‘minlash istagi; bozorning to ‘liqligini ta ‘minlash 
(tavakkalchiliksiz rentabellik darajasi); davlat xarajatlarini m oliyalashtirish m anbalari 
tarkibini optim allashtirish.1 Biroq, davlat qimmatli qog‘ozlari (bundan buyon m atnda 
davlat qimmatli qog‘ozlari deb yuritiladi) ular uchun muhim b o ‘lmagan, ortiqcha tejashni 
bog‘laydigan muhim vazifani bajaradi. Tobin davlat qimmatbaho qog‘ozlarining o ‘sishi va 
byudjet xarajatlarining kamomadini moliyalashtirishni davlat aktivlari sifatida qimmatli 
qog‘ozlarni chuqurlashtirish zarurati bilan b o g ‘ladi, bu esa kapitalning intensivligini 
oshirish uchun shart-sharoit yaratadi (1 kishi boshiga kapital) va kafolatlangan (kafolatlan- 
gan) o ‘sish su r’atlarini tabiiy qiymatga yaqinlashtiradi.1
2
Iqtisodiy xavfsizlikka tahdid soluvchi asosiy omillardan biri bu tizimli xatarlarni keltirib 
chiqarish yoki ularning iqtisodiyotning boshqa quyi tizimlariga etkazilishini ta ‘minlashdir. 
Tizimli xavfni umumiy m a‘noda umuman tizimning zaifligi sifatida tushunish mumkin, va 
tizimning turli elementlari orasidagi buzuvchi munosabatlarning mavjudligi «boshlang‘ich 
holatga qaytish paytida» bitta m uvozanatdan boshqasiga, fazoviy m uvozanatdan kam 
fazaga o ‘tish xavfi «tufayli yuzaga keladi. bu o ‘tish bir necha o ‘z-o‘zini mustahkamlovchi 
geribildirim mexanizmlarining ta ’siri tufayli.3
1