Молия бозори kitob

 
ДЕПОЗИТ СЕРТИФИКАТИ 
Депозит сертификатларини чиқариш қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш бўйича 
ваколатли давлат органи билан келишилган ҳолда Ўзбекистон Республикаси Марказий банки 
томонидан белгиланган тартибда амалга оширилади.
"
Молия ва сугурта хизматлари" кафедраси
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

63 
Депозит сертификати — банкка қўйилган омонат суммасини ва омонатчининг 
(сертификат сақловчининг) омонат суммасини ҳамда сертификатда шартлашилган фоизларни 
сертификатни берган банкдан ёки шу банкнинг исталган филиалидан белгиланган муддат 
тугаганидан кейин олиш ҳуқуқини тасдиқловчи ноэмиссиявий қимматли қоғоз. 
Депозит сертификатининг икки шакли: талаб қилиб олинадиган (сертификатни кўрсатиб 
маълум суммани олиш ҳуқуқини берадиган) ва муддатли (омонат муддати ва ўсиши лозим 
бўлган фоиз миқдори кўрсатиладиган) хили бўлади. Депозит сертификатлари муддатли банк 
ҳисоб варақларининг бир хили ҳисобланади. Бунда оддий жамғарма ҳисоб варақларидан 
фарқли равишда дафтарча эмас, сертификат берилади. Бундай омонатдан маблағни белгиланган 
муддат келгунга қадар ҳам олиш мумкин, лекин бунинг учун муайян фоиз жарима тўланади. 60 
– йиллардан кенг тарқалган айланадиган омонат сертификати оммалашиб бормоқда, бу банк 
чиқарадиган ва мижоз муддатли омонатга эга эканлигини тасдиқловчи ҳужжат. Одатда, бундай 
сертификатлар 30 кундан 6 ойгача муддатга чиқарилади. Номинал устига фоиз қўшиш ўрнига 
бунда кўпинча чегирма (дисконт) билан сотиш усулидан фойдаланилади. Шундай қилиб, нақд 
пул олиш зарурияти туғилганда мижоз муддат ўтгунга қадар исталган пайтда ўз омонати 
суммасидан кичик дисконт билан сертификатни сотиши мумкин. Мижозлар учун ликвидли 
қанча ортади, банклар эса маблағларни кенг жалб қилиш имкониятга эга бўлади. 
Шуни айтиш керакки, эркин сотиш имконияти мавжудлиги депозит сертификатларини 
фаўат даромадли қилбгина қолмасдан, балки юқори ликвидли воситага ҳам айлантиради. Агар 
уларни обрўйли йирик банклар чиқарган бўлса, муомала ва тўлов воситаси сифатида пулнинг 
ўрнини муваффақият билан эгаллаши мумкин. Уларнинг юқори даражада ривожланган ғарб 
мамлакатларида кенг тарқалганлиги бежиз эмас. 
Ўзбекистонда мазкур молиявий восита қимматли қоғозлар бозорида эндигина пайдо бўла 
бошлади: республика тижорат банклари қимматли қоғозлар умумий миқдорида улар 2 фоизни 
эгаллайди. 
1996 йилдан бошлаб Ўзбекистонда пулларнинг энг замонавий хилларидан бири пластик 
карточкалар муомалага кенг киритилмоқда. 
Шу мақсадда хизматнинг бу туридан фойдаланишни ҳоҳлаганлар учун йилига 5% тўлаш 
шарти билан «талаб қилиб олинадиган» омонатлари очилади. Омонатлар нақд пул билан ва 
корхоналарнинг меҳнатга ҳақ тўлаш фондидан нақдсиз пул ўтказиш йўли билан тулдирилиши 
мумкин. 
Сум каточкаси номи ёзиладиган бўлиб, унинг эгаси, биринчидан карточкани қабул 
қилувчи банклар ва банк бўлимларидан нақд пул олиши, иккинчидан хизмат кўрсатиш 
нуқталари ва пунктларида товарлар ва хизматларга ҳақ тўлашлари мумкин. 
Карточкада ички микросхема ва магнит йўл бўлиб, автоматлаштирилган электрон 
мосламалар уларни «ўқийди», шунинг учун якка тарзда ҳисоб-китоб қилинадиган соҳаларда 
автоматлаштирилган тўлов операцияларини бажариш учун қулай калит ҳисобланади. 
Пластик карточкаларнинг бу тури жуда ишончли, фирибгарлик хатти-харакатларидан 
ҳимояланган ва Айни пайтда, уларнинг эгаси учун кам, уларни тўлов воситаси сифатида қабул 
қиладиган савло-сотиқ ҳамда сервис корхоналари учун ҳам фойдланишга қулай. 
Шубҳасиз, тўлов воситасининг Ушбу тури карточка эгалари учун фойдали. Уларнинг 
ёнларида (карточкада) ҳар доим пул бўлади ва Айни пайтда, банк бу пулларга фоизлар қўшиб 
боради. 
Бу иш ҳақи ва бошқаларни омонатларга ўтказувчи корхоналарга кам, тушган пулнинг 
инкассация харажатларини камайтириш ҳамда нақд пулни ташиш, санаб-тахлаш билан боғлиқ 
таваккални қисқартириш ҳисобига савдо корхоналари ҳамда хизмат соҳаларига ҳам 
фойдалидир.