Моли ва унинг ишлаш тартиби 1- §. Сув исте

ХВИ.3- расм. Горизонтал қумтуткич чизмаси:
1 — оқава сув келади; 2 — оқава сув чиқади, 3— шибер;
4 — дренаж қувури; 5 — шағал; 6— чўкма.
П×Н _к э_л ×Т
W=
чўк
1000
бу ерда: Н_кел — чўкма бўйича аниқланган келтирилган аҳо-ли сони; П — суткада бир одамдан канализатсияга туша-диган чўкма миқдори. Қурилиш меъёрлари ва қоидаларининг 6,31 бандига биноан ҳамма турдаги қумтуткичлар учун 0,02 литрга тенг. Қумнинг намлиги 60% га тенг бўлганда, ҳажм оғирлиги 1,5 метр куб граммга тенг бўлади.
Т — қумтуткичларни чўкмалардан тозалаш орасидаги кун, Т=2 .
сутка
Тутилган қумнинг умумий оғирлиги қуйидагига тенг:
W ₁ = 1,5•W_чўк, м
К — қумтуткичларнинг турига боғлиқ бўлган қиймат ХВИ.1-жадвалдан аниқланади.
ХВИ.1- жадвал.

Тутиладиган қум зарраларининг диаметри	Қумнинг гидравлик катталиги	Қумтуткичнинг турига ва аероцияланадиган қумтуткичнинг эни ва чуқурлигига H нисбати бўйича аниқланадиган К5 қийматлари
мм	Uo, мм/с	горизонтал	Аероцияланган
0,15 0,20 0,25	13,2 18,7 24,2	— 1,7 1,3	2,62 2,43 —	2,50 2,25 —	2,34 2,08 —

ХВИ.2- ж а двал.

Қумтуткич	Қумнинг ги др авл и к катталиги	Оқава сув оқиш тезлиги		Чуқурлиги	Тутиладиган қум миқдори, 1 одамга сутка давомида	Намлиги	Чўкиндилардаги қум миқдори
	U0, мм/с	u= 5, мм/ с		H, м	литрда	%	%
Горизонтал Аэроциял анадиган Тангенсиал	18,7—24,2 13,2—18,7 18,7—24,2	0,3 0,08 -0, 12 —	0,15 — —	0,5—2 ,7—3,5 0, 5	0,02 0, 03 0, 02	60 - 60	55—60 90—95 70—75

Қумтуткичлар лойиҳаланганда умумий ҳисоблаш кўрсат-кичлари ХВИ.2- жадвалда келтирилган:
горизонтал қумтуткичларга оқава сувлар максимал оқиб келганда, оқиб ўтиш вақти 30 секунддан кам бўлмаслиги керак;
аеротсияланадиган қумтуткичларга тешик қувурли аеротор-лар, кум йиғадиган тарновлар устида, қумтуткичнинг бўйлама деворларининг бир тарафида — 0,7 Ҳ чуқурликда жойлаштирилади, аеротсиялаш жадаллиги — 3—5 м³ /м² соат; қумтуткич тубининг тарновга нисбатан кўндаланг қиялиги — 0,2—0,4; оқава сувларни қумтуткичдан чиқариш усули оқава сувларнинг қумтуткичда айланиш йўналиши билан мослашган, сув остидан чиқариладиган усуллари бўлиши мумкин; қумтуткич энининг чуқурлигига нисбати қуйидаги қийматдан олинади: Б:Ҳ = 1:1,5;
д) тангенсиал қумтуткичлар учун: оқава сув максимал миқдорда оқиб келганда, унга юкланадиган қиймат 110 м³/ м² соатга тенг.
75- §. ТАНГЕНСИАЛ ҚУМТУТКИЧЛАРНИ ҲИСОБЛАШ
Тангенсиал қумтуткичларни тозалаш бекатининг оқава сув қуввати 50000 м³ /суткагача бўлганда қабул қилиниши мақсадга мувофиқ.
Авваламбор, қумтуткич сув юзасининг умумий майдони «Ф» қуйидаги ифода орқали аниқланади:
Ф = Қ/(қ₀•н), м² бу ерда: Қ — тозаланадиган оқава сувнинг бир соатдаги максимал миқдори м³/соат;
қ₀ — қумтуткич сув юзасининг ҳар бир квадрат метр майдон юзасига бир соат давомида юкланиши мумкин бўлган сув миқдори, м³/м² соат (қ₀ = 67-130 м³/м² соат) оралиғида олиш мум-кин;
у — қумтуткичда тутиладиган қумларнинг гидравлик катталиги (у = 3600/1000 = м³/м² соат);
0
н — қумтуткичлар ёки бўлимларнинг сони. Конус қисмининг ҳажми:
пД²Ҳ 3
W =
кон _{3 ×}4 , м
Қумтуткичларда сутка давомида тутилган қумларнинг ҳажм қийматини қуйидаги ифода орқали аниқлаш мумкин:
В = Ж«Л^а , м³ 10₀₀
Қумтуткичнинг конус шаклидаги қисмида тутиладиган чўкиндилар билан тўлиш вақти қуйидаги ифода орқали аниқланади:
т = В /В, сутка.
кон
Тутилган қумларни сутка давомида бир маротаба эрлифт ёрдамида ташқарига чиқарилганлиги мақсадга мувофиқ.
Оқава сувларни чиқариш бутун ҳисобли чуқурлиги бўйича уринма шаклида чиқарилади, чуқурлигини қумтуткич диамет-рининг ярмисига тенгқилиб олинади, диаметри 6 метрдан ошмаслиги керак.
Барча турдаги қумтуткичларда сутка давомида тутилган қумларнинг миқдори 0,1м³ гача бўлса, ташқарига қўл билан чиқарилади. Суткада тутилган қумларнинг миқдори 0,1м³ дан кўп бўлса, қумлар механик ёки гидромеханик усулда чуқурга узатилади ва гидроелеватор, қум насослари ва бошқа усулларда қумтуткичдан ташқарига чиқарилади.
Маиший-хўжалик оқава сувлари тозаланганда, қумтуткичларда тутилган қум миқдорини аниқлашда ҳар бир одамдан суткада тушадиган қийматини 0,02 литрга тенг қилиб олинади, қум намлиги 60%, ҳажм оғирлиги 1,5 т/м³ га тенг.
Тутилган қумларни йиғувчи чуқурлик ҳажми икки сутка давомида тутилган қум ҳажмига тенг қилиб олинади ва чуқурлик
деворлари қиялиги горизонтга нисбатан 60 дан кам бўлмаган қийматда олинади.
Қум майдонларидан олиб кетиладиган дренаж сувлар тозаловчи иншоотларнинг бошланишига юборилади.
Қум майдонларида автотранспортларнинг пастга тушиши учун қиялиги 0,12—0,2 бўлган шантус (йўл) қурилади.
Қумларни ювиш ва сувсизлантириш учун бункерлар ишла-тилади.
Горизонтал қумтуткичларда оқава сувларнинг оқиш тезлигини ҳар доим бир меъёрда сақлаб туриш мақсадида, қумтуткичдан сув чиқадиган жойда, кенг остонали оқава қуришни мўлжаллаш керак.
76- §. ҚУМ МАЙДОНЧАСИ
Қумтуткичларда тутилган қумларни қуритиш учун полларининг баландлиги 1—2 м бўлган майдончалар мўлжалланади. Қум майдончалари Қурилиш меъёрлари ва қоидаларининг 6,23 бандига биноан ҳисобланади.
Қум майдончаларининг умумий майдони қуйидагича аниқланади:
Ф = (W_сут•365)/ҳ, м² бу ерда: ҳ — бир йиллик қум қалинлиги — Қурилиш меъёрлари ва қоидаларига биноан бир йилда 1 метр квадрат майдонга 3 метр кубдан ошмаган миқдорда тўкилади деб ҳисобга олинади (қуриган қумларни йил давомида вақти-вақти билан майдончадан ташиб кетилишини ҳисобга олган ҳолда). Битта картанинг майдони