“Molekulalarning qutblanishi

2.2Refraksiya.

Refraksiya. Yuqorida moddalar statik elektr maydon ta’sirida joylashganda , ularda sodir bo’ladigan o’zgarishlar bilan tanishdik. Moddadan elektromagnit tebranish o’tgan vaqtda uning o’zgaruvchan elektr maydon ta’sirida moddalarda yuz beradigan o’zgarishlar aloxida axamiyatga ega. O’zgaruvchan bunday elektromagnit maydoni sifatida yorug’likni xam olish mumkin. Elektromagnit nazariyasiga muvofiq,nurning to’lqin uzunligi juda kata bo’lganda

n = √D yoki n² = D(5)

bo’ladi, n – nurning sindirish ko’rsatkichi.Bu yerda agar D ning qiymati Klauzius-Mosotti tenglamasiga qo’yilsa,quyidagi tenglama kelib chiqadi:
R =  µ/p = 4/3πN₀a…. µ/p = 4/3πN₀a…. (6)

R-refraksiya deb ataladi.Demak n² =D bo’lganda, P=R bo’lishi kerak. Bu tenglama faqat tug’ma dipoli bo’lmagan moddalargagina xos. Qutblangan molekulalarda Dning n²ga, Pning Rga teng bo’lmasligi sabablari quyidagilardir. Nurning elektr maydoni tez o’zgaruvchan bo’lib, uning o’zgarish tezligi (chastotasi) 4-10 sek¹ga teng (ko’zga ko’rinadigan nur uchun). Issiqlik ta’sirida molekulalarning tebranish chastotasi 10¹¹—10¹²sek¹ ga teng. Shunday qilib molekula­ning tug’ma dipoli nur maydonida qutblanishga ulgura olmaydi, ya’ni qutblangan molekula o’zgaruvchan maydonda orientatsion qutblanishga uchramaydi uning dipoli o’zgarmasdan qoladi. Shu sababdan, o’zgaruvchan maydonda qutblanmagan va qutblangan molekula bir xilda qutblanadi va P ning qiymati molekula uchun ham bir xil bo’ladi, Bunday xolda tenglama (6) o’z kuchini saqlab qoladi.

Xuddi shuningdek, og’ir yadro xam tez o’zgaruvchan maydonda qutblanishga ulgura olmaydi. Natijada atom qutb­lanish sodir bo’lmaydi. SHunday qilib, refraktsiya faqat elektron qutblanishga teng bo’lib qoladi:

P=R (7)

Molekulyar refraktsiya (yoki solishtirma refraktsiya) hamma elektronlarning qutblanishini ko’rsatadi. (6, 7) tenglamalarga muvofiq, moleku­lyar refraktsiyaning qiymati temperaturaga va bosimga bogliq emas. Shu bilan birga, uning qiymati moddaning agregat holatiga xam bog’liq bo’lmaydi. Shunday qilib, refraktsiya moddani harakterlovchi eng axamiyatli fizik konstantalarning biridir.

Refraktsiya additiv xossadir, molekulaning refraktsiyasi shu molekulani tashkil qilgan atomlar tuzilishi va tarkibiy qismlari (bog’, xalqalar) refraktsiyalar yig’indisiga teng bo’ladi.[4]

Refraktsiyaning additivligiga induktsion effekt kam ta’sir ko’rsatadi, lekin yondosh bog’lar ta’sir etadi. Bu vaqtda kuzatilgan refraktsiya additivlik qoidasiga muvofiq hisoblab chiqilgan refraktsiyadan ortiq bo’ladi. Bu hodisa refraktsiya ekzalyatsiyasi deyiladi. Refraktsiyaning additivligi moddalarning tuzilishini aniqlashga imkon beradi: moddalarning tuzilishini refraktsiyaning additivligidan foydalanib aniqlash bu sohadagi fizik usullarning biridir.