Мойдинова эльмира камариддиновна

Little Kittens», «Goldilocks and the three bears» ва бошқалар шулар 
жумласидандир [Шныбаева, 2014, сс. 195-197]. Шуни унутмаслик керакки, 
боғча болаларига эшиттирилаѐтган эртаклар аниқ ва тушунарли бўлиши 
керак, акс ҳолда уларнинг қизиқиши йўқолади. Натижада, инглиз тилини 
ўргатишда ижобий ва самарали натижаларга эришиш хусусияти пасаяди. 
Ушбу аудио эртакни эшиттириш жарѐнида таълимий ва ривожлантирувчи 
ўйинлардан ҳам фойдаланиш ижобий самара беради. Бундай ўйинлар – 
дидактик ўйинлар туркумига кириб, МТМ тарбияланувчиларига таълим-
тарбия бериш ва инглиз тилини ўргатиш жараѐнида қўлланиладиган 
услублардан бири саналади. Ўйин машғулотлар ва машқлар шаклида олиб 
борилади, яъни эшиттириладиган эртаклар расми бўѐқсиз бир варақ қоғозда 
болаларга тақдим этилади. Бундай машғулотлар олдиндан эртакнинг нима 
ҳақида эканлигини тасаввур қилишларига ѐрдам беради. Бундан ташқари, 
олдиндан ўргатилган инглизча сўзлар эртакни эшитиш жараѐнида болаларга 
таниш бўлиб, уларнинг хотирасида яхши сақланиб қолади.
Инглиз тилида тузилган мультфильмли эртаклар ҳам инглиз тилини 
осон ўргатадиган ҳамда коммуникатив методни ривожлантирадиган 
хусусиятга эга эканлигини таъкидлаб ўтиш жоиздир. Бундай дастур нафақат 
болаларни ўзига жалб этувчи, балки МТМ лари учун мўлжалланган ―таълим–
тарбия дастурлари‖ сифатида режали равишда амалга ошириладиган 
воситалардан биридир. Бола ҳар бир видеоли эртакда, албатта, уни эзгуликка 
чорловчи жиҳатни кўради ва унга риоя қилишни ўрганади. Жумладан, 
«Зумрад ва Қиммат», «Эгри ва Тўғри», «Олтин тарвуз», «Ур тўқмоқ», 
«Чол ва кампир», «Лайлак ҳамда хасис бой» ва бошқа шу каби миллий 
эртакларни инглиз тилига таржима қилинган ҳолда ҳавола этиш мақсадга 
мувофиқдир. Диққатини, хотира ва тафаккурини ўстиришга қаратилган 
эртаклар асосида боланинг инглиз тилида нутқи ривожланади, уларнинг 

---

69 
ақлий ва аҳлоқий жиҳатдан ўсишларига ѐрдам беради. Эртакларни кўриб 
ундаги қаҳрамонларни таҳлил қилиш малакаси шаклланади. Мультфильмлар 
болаларга фақат ингиз тилида янги сўзларни ўзлаштиришларига ѐрдам бериб 
қолмай, балки уларни тўғри талаффуз қилишга ҳам ундайди. Болалар бундай 
эртакларни бажонидил қайта-қайта кўради, натижада эса инглизча сўзларни 
ҳам ѐдлаб оладилар.
Бунга қўшимча тарзда, компьютерли ўйинлар таълим-тарбия жараѐнида 
инглиз тилини ўқитишни амалга оширишга, жумладан, буюмлар, уларнинг 
ранги, шакли ва ўхшаш объектларни инглиз тилида тўлиқроқ ўзлаштиришга 
ѐрдам берадилар. Ҳозирги кунда компьютерли дидактик ўйинларнинг ўзига 
хос педагогик ва психологик жиҳатлари мавжуд бўлиб, улар тўла ўрганиб 
чиқилмаган.
Бу ўринда шуни таъкидлаш керакки, компьютерли таълимий ва 
ривожлантирувчи ўйинлар дидактиканинг қонун ва қоидаларига тўлиқ риоя 
қилинган ҳолда ўтказилади. Ўйинларни ўтказиш усуллари: машғулотлар, 
ўйин-машқ ва дам олиш ўйинлари шаклларида олиб борилади. 
Мультимедиали таълимий ва ривожлантирувчи ўйинлар дидактик ўйинлар 
таркибига киради ва МТМлардаги нафақат таълим-тарбия жараѐнига, балки 
болаларга инглиз тилини ўргатишни амалга оширишга ҳам қаратилгандир. 
Компьютерли ўйинлар илк компьютерлар пайдо бўлиши билан бир 
вақтда уларнинг дастурларига киритилган эди. Дастлабки компьютер 
ўйинларидан маънавий ҳордиқ олиш мақсадида фойдаланила бошланган. 
1976-77 йиллардан бошлаб, компьютерлар ишлаб чиқарувчи хусусий 
фирмалар ва компаниялар компьютерларнинг кўпроқ сотилиши учун уларни 
замонавий ўйин дастурлари билан таъминлай бошладилар. Ҳозирги даврга 
келиб, компьютерлар турли хил инглиз тилини ўргатувчи ўйин дастурлари 
билан таъминланганлар. Масалан, шаклларни кетма-кет қўйиш ўйинида, 
дастлаб, ўйин вазифаси бўйича бола шаклларни кетма-кет жойлаштириш 
натижасида қандай шакл пайдо бўлишини топса, иккинчидан, тарбиячининг 
топшириғи бўйича шакллар сонини инглиз тилида санаб беришни, шакллар 

---

70 
қандай кўринишда эканлигини ва уларнинг номларини айтишни, рангларни 
ажратиб беришни бажаради (таълимий жиҳати). Шу билан бирга, 
тарбияланувчи ўз компьютер саводхонлигини «Сичқонча»дан фойдаланган 
ҳолда оширади. 
Демак, компьютерли дидактик ўйинлар таълим билан узвий боғлиқ 
бўлиб, таълим жараѐнини ривожлантиришга ѐрдам беради. Компьютерли 
таълимий ва ривожлантирувчи интерактив ўйинлардан фойдаланиб амалга 
оширилган технологик жараѐнлар қуйидаги кўринишда бўлиши мумкин: 
Чизмадан кўриниб турибдики, тарбиячи даставвал ўйин объекти (тури 
ва йўналиши)ни танлайди, сўнгра ўйин қоидаларини, шартларини ва 
вазифаларини аниқлайди. Кейинги босқич ўйиннинг мазмунини ва қандай 
мақсадда амалга оширилишини, таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи 
жиҳатларини бегилайди. Сўнгра, ўйин ўтказилиб, тўпланган натижалар 
таҳлил этилади ва ўйин ғолиблари рағбатлантирилади. Компьютерли 
ўйинлар ва машқлар асосан тарбиячининг назорати остида олиб борилади. 
Шу боис, компьютер ва унинг хотирасидаги таълимий ўйинлар 
биргаликда, мультимедиа технологиясининг ўйинлар бўйича асосий 
дидактик воситаси саналади. Компьютер хотирасидаги ўйинлардан бошқа 
яна қўшимча дидактик ўйинлар тайѐрлаш ҳам мумкин. Бунинг учун махсус 
дастурлардан (Power Point ва Macromedia Flash) фойдаланиш тавсия этилади. 
Компьютер воситаси ѐрдамида ташкил этилган дарсларда болалар эркин, 
индивидуал, мустақил фаолият юритишларига шароит яратилади. Бугунги 
болалар компьютер билан осон мулоқотга киришади, у билан бирга ўқийди, 
ўрганади. Умуман олганда, дарс жараѐнини компьютерлаштириш ўзига хос 
имкониятлар яратади. Жумладан: