Mo’g’ullar istilosining dahshatli oqibatlari.

kent va Jand yaqinida mo‘g‘ullar daryoning har ikki sohilida
yo‘lni to‘ssalar-da, jasur xo‘jandliklar sohilga tushib, dushman
bilan so‘nggi jangga kiradilar. Biroz vaqt o‘tgach, u Xorazmda
to‘plangan qo‘shin va xalq lashkarlariga boshchilik qiladi. Jo‘jiga
qarshi muvaffaqiyatli janglar olib borib, hatto undan Sayhun
daryosining quyi oqimidagi Yangikent shahrini qaytarib ham
oladi.
4.Buxoro : 1220-yilning fevralida Chingizxon Buxoroga
yetib boradi. Biroq Buxoro dushman
kuchini qaytarishga tayyor emas edi. Buxoroliklarning
dushmanga taslim bo‘lishdan o‘zga choralari qolmaydi. Buxoro
qozisi Badriddin Qozixon o‘z oqsoqollari bilan Chingizxon
oldiga shafqat so‘rab chiqadi.
1220-yilning 16-fevralida mo‘g‘ullar Buxoroni egallaydilar.
Movarounnahrning
qadimiy markazlaridan hisoblangan Buxoro
talon-toroj etiladi. Behisob xazinalar talanadi, asriy qo‘lyozma
asarlar, muqaddas
kitoblar yirtilib, xazondek sochiladi. Ilm va
ma’rifat egalari bo‘lgan ulamolar va shayxlar, e’tiborli mo‘g‘ul
jangchilariga xizmatkor qilib, goho esa baxshilariga masxara
uchun beriladi. Chingizxon amri bilan Buxoro yoqib yuboriladi.
Samarqand;
Chingizxon Samarqandga tomon yo‘l
oladi va 1220-yilning mart oyida Movarounnahrning
eng mashhur va yirik shahriga yaqinlashadi. Chingizxon
shahardan tashqarida joylashgan Ko‘ksaroy qasridan
turib shaharni qamal qilish ishiga boshchilik qiladi. Shahar ostonasida
uch kun shiddatli janglar davom etadi.
Qamalning uchinchi kuni mudofaachilar qamalni yorib
chiqib mo‘g‘ullarga hujum qiladilar. Mo‘g‘ullar ularni qirib
tashlaydilar. Qamalning beshinchi kuni shahar taslim bo‘ladi.
Mo‘g‘ullar Samarqandning bosh suv inshooti – Qo‘rg‘oshin
novini (suvning quyilish joyi) buzib tashlab, shaharni suvsiz
qoldiradilar. Namozgoh darvozasidan bostirib kirib, barcha
istehkomlarni vayron qiladilar. Shahristondan aholi haydab
chiqariladi va Samarqand talanadi.
Mamlakat sultoni Muhammad Xorazmshoh esa 30 minglik
mo‘g‘ul qo‘shinining ta’qibidan zo‘rg‘a qutulib, Eronga qochadi.
So‘ngra Kaspiy dengizining janubidagi Ashura oroliga borib
joylashadi. Qo‘rquv
domiga tushgan, o‘z kuchlariga ishonchini
butunlay yo‘qotgan Xorazmshoh o‘g‘li Jaloliddin Manguberdini
taxt vorisi etib tayinlab, o‘zi orolda xor-zorlikda, g‘ariblikda
kasallanib, vafot etadi.