modul. Uliwma ekologiya sanlı leksiya. Kirisiw. Ekologiya kursı, wazıypası, maqseti, dúzilisi hám tariyxı, pándi úyreniw usılları

Populyatsiyanıń 
san 
tárepinen bir normada saqlanıp turılıwı 
populyatsiyanıń gomeostazı
delinedi, grekshe 
«gomeo»- uqsas, statis – jaǵday degendi bildiredi. 
Ekologiyada tiykarǵı túsiniklerden biri ekologiyalıq dizim (ekosistema) túsinigi bolıp 
tabıladı. Tiri organizmler jámááti hám olardıń jasaw ortalıǵın óz ishine alatuǵın funktsional 
dizim ekologiyalıq dizim delinedi. 
1.Suw ortalıǵı 
2. Topıraq ortalıǵı 
3. Hawa ortalıǵı 
4. Tiri organizmniń ózi 
Tábiyiy hám jasalma ekodizimler bar. Qala, akvarium, túbektegi gúl, kosmik kemeler 
jasalma ekodizimlerge mısal bola aladı. Eger sırtqı tásir nátiyjesinde teń salmaqlılıq buzılsa, 
ekodizim óz-ózin tiklew imkaniyatlarınan aspawı kerek.
Ekodizimdegi organizmlerdiń ayrıqsha toplamı 
biotsenoz
dep ataladı. Biotsenoz latınsha 
«bios» - ómir, «tsenoz» - ulıwma degen mánisti ańlatadı. Demek, málim sharayatta qurıqlıqtaǵı 

---

yamasa suw boylarındaǵı birge jasaytuǵın ósimlik, haywan, zamarrıq, mikroorganizmlerdiń 
jıyındısı túsiniledi. Bul atama 1877-jılı nemis biolıgı K.Mebius tárepinen pánge kiritilgen. 
Biotop
biotsenozdıń jasaw ortalıǵı yamasa biotsenoz iyelep turǵa ortalıq biotope delinedi. 
Bul latınsha sóz bolıp, «bios» - ómir, «topos» - jasaw jayı. Biotsenoz hám biotop birgelikte 
biogeotsenozdı júzege keltiredi. Biogeotsenoz - «bios» - ómir, «geo» - jer, «tsenoz» - ulıwma
túsinigin rus botanik ilimpazı, akademik V.N.Sukachev usınıs etken. Belgili jasaw sharayatında 
ósimlikler, haywanlar, zamarrıqlar hám ayırım ápiwayı haywanlardan payda bolǵan hám 
mikroorganizmlerdiń birgelikte jasawı 
biogeotsenoz
bolıp esaplanadı. 
Kóbinese ekodizim hám biogeotsenoz túsinikleri bir-biriniń sinonimi sıpatında qollanıladı 
hám derlik bir qıylı mánisti bildiredi, bıraq ayırım bir tárepleri menen olar parıqlanadı. 
Biogeotsenoz 
Ekodizim 
1. Tábiyiy hádiyse esaplanadı. 
Tábiyiy yamasa jasalma hádiyse bolıwı 
múmkin. 
2. Onıń quramına adam kirmeydi 
Iri ekodizimler ádette adam tásirinde boladı. 
3. Belgili tábiyiy shegaraǵa iye bolǵan 
galaktikalıq birlik 
Funktsional birlik bolǵanı ushın qońsı 
ekodizimlerden ajıralıp turıwı shárt emes. 
Ekodizimdegi organizmler azıqlıq shınjırı arqalı óz-ara baylanısqan. Azıqlıq shınjırı 
evolyutsiya protsessinde payda bolǵan. Tábiyatta tirishilik ushın zárúr bolǵan zatlar úzliksiz 
túrde aylanıp turadı. Avtotrof organizmler qorshaǵan ortalıqtan ximiyalıq zatlardı ózlestiredi, bul 
zatlar geterotroflar arqalı qaytadan qorshaǵan ortalıqqa qaytadı. Bul protsess júdá quramalı 
formalarda baradı.
Azıqlıq shınjırında birinshi buwınnan keyingilerge qaray biomassa azayıp baradı. «Ósimlik 
- nasekoma - qurbaqa - jılan - búrkit» mine usı azıqlıq shınjırında birinshi buwınnan 
keyingilerine qaray azayıp baradı. Azıqlıq shınjırı quramalı hám kóp buwınlı boladı. Bunda 
álbette jasıl ósimlikler (payda etiwshiler)