Modul: Davlat va huquq asoslari fanida zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalar Mavzu: Xalqaro huquq qoidalari. Reja

3. Xalqaro huquqda huquqiy vorislik va Xalqaro huquqning asosiy tamoyillari.
Davlatlarning huquqiy vorisligi — bir davlatga tegishli huquq, va majburiyatlarning boshqasiga o’tishidir. Davlatlarning huquqiy vorisligi to’g’risidagi masala:

• birinchidan, ijtimoiy inqilob natijasida ijtimoiy tuzumning almashinishi yuz berganda (masalan, 1949 yilda Xitoy hududida XXR e’lon qilinishi);

  
  

• ikkinchidan, milliy-ozodlik ko’rashi natijasida yangi mustaqil davlatning vujudga kelishi (1993 yilda Eritreyani Efiopiyadan ajrab chiqishi);

  
  

• uchinchidan, o’tmishdosh — davlat hududida bir necha yangi davlatlarning paydo bo’lishi (1991 yilda SSSRning parchalanib ketishi) va ikki yoki bir necha davlatlarning birlashishi natijasida yangi davlatning vujudga kelishi (1990 yilda ikki Germaniyaning hamda 1991 yilda ikki Yamanning birlashishi) natijasida yuzaga keladi.

  
  

Davlatlarning huquqiy vorisligi yangi davlatlar uchun muayyan yuridik okibatlarga ega. Chunki buning natijasida xalqaro shartnomalarni qayta ko’rib chiqish va ularni denonsatsiya qilish, xalqaro tashkilotlarga a’zolik, mulkka bo’lgan meros huquqi kabi masalalarni qaytadan ko’rib chiqish ehtiyoji ko’riladi.

Davlat huquqiy vorisligi uchinchi davlatlar mulkiga nisbatan hech qanday oqibatlar tug’dirmaydi. Konventsiya davlatlar davlatlar huquqiy vorisligining besh turini ajratadi. Bular:

• Davlat hududining ma’lum qismini boshqa davlatga berilishi;

  
  

• Yangi mustaqil davlatning tuzilishi;

  
  

• Davlatlarning birlashishi;

  
  

• Davlat qismi yoki qismlarining ajrab chiqishi;

  
  

• Davlatlarning bo’linishidan iborat.

  
  

Huquq tamoyili — vokelikning obektiv tartibi, ijtimoiy amaliyot, ijtimoiy rivojlanish qonuniyatlarining me’yoriy in’ikosidir.
Xalqaro huquqning bir qator me’yorlarini, garchi ular xalqaro huquq me’yorlari bo’lsa-da, tamoyillar deb nomlanadi. Biroq, ularning ba’zilari azaldan tamoyillar deb nomlangan, ba’zilari esa xalqaro-huquqiy tartibga solishda tutgan ahamiyati bois shunday deb atala boshlangan. Shu bilan birga xalqaro huquqiy tartibotni ta’minlashda xalqaro hamjamiyat uchun o’ta muhim ahamiyatga ega bo’lgan va umumiy xarakter kasb etuvchi alohida tamoyillar ham mavjud.
Xalqaro huquqning asosiy tamoyillari BMT Ustavida mustahkamlangan.
Xalqaro huquqda uning umume’tirof etilgan tamoyil va me’yorlarini batafsil bayon qilib beruvchi yagona me’yoriy hujjat mavjud emas. Agar BMT Ustavida besh tamoyilning nomi keltirilgan bo’lsa, Xalqaro huquq tamoyillari to’g’risidagi Deklaratsiyada ularning ettitasi ifodalab berilgan. Bular quyidagilardir:
1) Kuch ishlatmaslik va kuch bilan tahdid qilmaslik tamoyili.
2) Xalqaro nizolarni tinch yo’l bilan hal etish tamoyili.
3) Davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik tamoyili.
4) Davlatlarning xalqaro hamkorlik tamoyili.
5) Davlatlarning suveren tengligi tamoyili.
6) Xalqlar va millatlarning o’z taqdirini o’zi belgilash tamoyili.
7) Davlatlarning xalqaro majburiyatlarini vijdonan bajarish tamoyili.

Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, xalqaro huquq davlatlarning paydo bo’lishi va rivojlanishi bilan bog’liq. Davlatlar taraqqiyotining ob’ektiv shart-sharoiti ular o’rtasidagi siyosiy, iqtisodiy, madaniy va huquqiy munosabatlarni o’rnatish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Buning natijasida huquqning mustaqil tizimi sifatida xalqaro huquq paydo bo’lgan va rivojlangan.
Xalqaro huquq davlat, xalq va xalqaro tashkilotlar o’rtasidagi turli xil munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan.

Topshiriqlar
1. Xalqaro huquqning paydo bo’lishiga misollar keltiring?
2. Xalqaro huquqning subektlari o’rtasidagi huquqiy munosabatlar haqida tushuncha bering?
3. Davlatlarning huquqiy vorisligi tushunchasini sharhlab bering?