Moddalarning kimyoviy texnologiyasi

O hak  q o ta y o tg a n id a   hajm an  tek is  o ‘z g a r ish i. 
T u y ilg a n  
so'n d irilm agan   ohakka nisbatan  q o ‘yiladigan  texnik talabga  k o ‘ ra, 
o h ak   q o tayotgan id a  hajm an   tekis  o ‘ zgaradigan  b o 'lish i  kerak. 
T u y ilg a n   q a y n a m a -o h a k n i  qorish   u ch u n   q a n c h a   suv  yetarli 
b o 'lish in i  aniqlash  (xam ir  norm al  quyuq  b o ‘ lishi)  uchu n   suv- 
o h ak   nisbati  har  xil  o h ak   xam irdan   shisha  ustida  d iam etri  7 — 8 
m m   o 'rta sid a ,  q alin ligi 
1
  sm  ga  yaqin   k u lch alar  tayyorlan ad i. 
B ir sutkadan  keyin  k u lch alar tashqi  tom on dan   bir karra tekshirib 
k o ‘ riladi.  O hak  xam iri  k u lch alar  darz  k etm ayd igan   m iqdorda 
o p tim al  suv  quyib  tayyo rlan gan d agin a  norm al  quyuq  b o 'lad i. 
S h u n d a  k u lch alar  hajm an   tekis  o ‘zgargan  b o ‘ladi.
H ajm n in g   tek is  o 'z g a rish   sh aro itlari  s o 'n d irilg a n   o h ak ka 
qaraganda an ch a yuqori  texnik xossalarga ega b o 'lgan   bu  ohakdan 
keng  foyd alan ish   m um kin.
O hak h ajm in in g  notekis o 'zgarish i bir qator om illarga b og'liq. 
M asalan ,  kuydirish  rejim i  buzilsa,  uning  ayrim   donalari  notekis 
so 'n ad i:  o 'ta   pishgan  zarralar  yaxshi  kuyganlariga  qaraganda  sust 
so 'n ad i.  O 'ta pishgan  donalari  m e’yorida pishgan  qism larining tez 
so 'n ish i  v a   kristallanishi  natijasida  qotib  b o 'lg an   xam ird a  so'n ish 
d avom   etaverad i,  natijada  d arz-yoriqlar  hosil  bo'lad i.
N o tek is  kuydirishning  zararli  ta ’ sirini  ohakni  yan ad a  m ayda 
tu y ish   b ila n   k am a ytirish   m u m k in :  o 'ta   pish gan   ju d a   m ayd a 
z a r r a c h a la r   h a jm i  m u tlo q   kam   k e n g a y a d i  v a   u n d ag i  ich ki 
c h o 'zilu vch an lik   ham   kuchsizroq  bo'ladi.  Bu nd ay hollarda ohakni 
vibro  tuyish  usuli  tavsiya  qilinadi.
S ifatli  kuyd irilgan   o h ak   hajm in in g  notekis  o 'z garish iga  kalsiy 
o k sid in in g   C a ( O H
)2
  ga  ay lan ish i  v a  q ay ta  k ristallan ish i  ham  
sab ab ch i  b o 'lis h i  m u m k in .  C a O   tez  gid ratlan ish i  v a  ta layg in a 
issiq   ajra lib   c h iq ish i  n atijasid a  an a  sh u n d ay  o 'z g a rish   so d ir 
b o 'la d i.  B u n in g old ini  olish  uchun   iloji  b o rich a  issiqni  chetlatish 
k erak.  S h u n in g   u ch u n   ham   qishki  sh aro itlard a  tu yilgan   s o 'n ­
d irilm ag an   oh ak   ishlatish  an ch a  sifatli  q o rish m alar tayyo rlash g a 
im k o n   b erad i.  Q ayta  k ristallan ish   q o tayo tg an   tizim iga  zararli 
t a ’ sir  q ilm aslig i  u ch u n   m ateria ln in g   o rtiq ch a  k en g ayish ig a  y o 'l 
q o 'y m a y d ig a n   q o lip la r  ish latilad i.
O h ak n in g   g id ra tla n ish in i  sek in la sh tira d ig a n   q o 's h ilm a la r  
q o 'sh ish   yaxshi  n atijalar  beradi.  C aO   suv  bilan  bir  tekisda  reak­
siyaga kirishadi,  sodir bo'layotgan  jarayonlar bir m e’yord a rivojlana

---

boradi.  Sulfit-sp irt  barda  (vazn  b o 'y ich a)  0 , 1 5 —0,3  m iqdorda 
q o 'sh ilad i  va  sulfatlar  (gips,  m agniy  sulfati  va  boshqalar)  ana 
shunday qo'shim chalardan  hisoblanadi.  Sulfatlar ohak og'irligining 
3 —5%   gacha  m iqdorida  alohida yoki  barda bilan birga qo'sh iladi.
Shuni  ham   aytib  o'tish   kerakki,  qotayotganda  talaygina  issiq 
ajralib  chiqishi  faqat  salbiy  hodisagina  b o 'lib   q o lm ay,  s o 'n d i­
rilm agan  o h ak d an   tayyo rlan gan   q o rish m alar  qishda  ish latila- 
yotganda yaxshi  foyda berishi  mumkin.  Chunki  qorishma tez muzlab 
qolm aydi.  B u n d ay qorishm alar,  yuqorida  aytib  o 'tilgan id ek ,  ohak 
nihoyatda ekzoterm ik b o ig a n i  (ko'p  issiq  chiqarishi)  sababli tezroq 
quriydi.