Moddalar va energiya almashinuvi

O`simtachalar.
O`simtachalar olib keluvchi, olib ketuvchi va to`rsimon artereolalardan va kapillyar qon tomirlardan iborat. Olib keluvchi arteriolalar diametri olib ketuvchilarnikidan katta bo`lganligi uchun ham o`simtachalarda zarur qon bosimi saqlanib turiladi. Olib ketuvchi arteriolalar buyrak kanalchalariga va bu kanalchalar malpigi venalariga borib qo`shiladi. O`z navbatida bu venalar buyrak venasiga qo`shilib ketadi. O`simtachalar kapllyarlarida qon bosimi 70-90 mm simob ustida teng bo`lsa, buyrak kanalchalaridagi kapllyarlarda 20-40 mm simob ustuniga teng. O`simtachalardagi arteriolalarda maxsus hujayralar tomonidan renin degan modda ishlab chiqariladi. U buyrakdan oqib o`tgan qon bosimini belgilangan normada ushlab turadi.
Filtratsiya.
Buyrakdagi o`simtalar kapillyar tomirlarda bosim katta bo`lganligi uchun ham uning devoridan Shumlyanskiy-Bauman kapsulasiga qon plazmasi sizilib o`tadi. Kapsuladan bu suyuqlik siydik kanalchalariga o`tadi, u birlamchi siydik deyiladi. Uning tarkibida plazma tarkibidagi erigan barcha moddalar bo`ladi, lekin shaklli elementlari kolloid holidagi oqsillar bo`lmaydi. Har bir sutkada odam buyraklari orqali 170 lr ga yaqin birlamchi siydik ajralib chiqadi.
Bunday ko`p miqdorda birlamchi siydikning ajralishi buyrakdagi kapillyar tomirchalarda bosimning yetarli bo`lishi va membrananing nihoyatda o`tkazuvchan bo`lishi bilan ta`minlanadi. Buyrak o`simtalari pushtning paydo bo`lishidan rivojlana boshlaydi va bola tug`ilganidan keyin ham davom etadi. Bola endi tug`ilgan paytda filtrlangan birlamchi siydik miqdori 20-50 ml/min bo`lib, 2-3 yoshlarga katta odamlarniki qatori bo`ladi.


Adabiyotlar:


1. Yunusov A. Yu. Odam fiziologiyasi. Toshkent. «O’qituvchi». 1964 y. 511 bet.
2. Maxmudov E., Aminov B., Qurbonov Sh. O’smirlar fiziologiyasi va maktab gigienasi. Toshkent. «O’qituvchi». 1984 y. 181 bet.
3. Azimov I, Sobitov Sh. Umumiy va sport fiziologiyasidan amaliy mashg’ulotlar. Toshkent. «O’qituvchi». 1985 y. 168 bet.
4. Klemeshev L. S., Ergashev M. S. Yoshga oid fiziologiya va gigiena. T. O’qituvchi. 1991 y.
5. Sodiqov Q. S. o’quvchilar fiziologiyasi va gigienasi. T. O’qituvchi. 1992 y.
6. B.A.Sodiqov, LS Qochqorova, Sh.Q.Qurbonov “Bolalar va osmirlar fiziologiyasi va gigiyenasi” Toshkent “Ozb.Mill.Ensiklop” 2006 yil