|
1. Bakirov B. Xayvonlarning ichki yuqumsiz kasalliklari. O‘quv qo‘llanma. Samarqand. 2015. 416 B. 2. Bakirov B. Xayvonlarda modda almashinuvining buzilishlari va jigar kasalliklari. Monografiya. Samarqand. 2016. 284 B. 3. Norboyev Q.N., Bakirov B., Eshburiyev B.M. Xayvonlarning ichki yuqumsiz kasalliklari. Darslik. 2019. 496 B. 4. Bakirov B., Daminov A.S., Ro‘ziqulov N.B., Toyloqov T., Saydaliyev D., Qurbonov Sh., Boboyev O.R., Xo‘djamshukurov A. Xayvonlar kasalliklari. Ma’lumotnoma. Samarqand. 2019. 552 B. 5. Cattle and sheep medicine. Philip R Scott. Manson publish. London, 2010.P.240 6. Veterinariya medisinasi jurnali. 7. Internet saytlari (Bolezni obmena veщestv u jivotnыx. Ketoz molochnыx korov). - TAVSIYA ETILADIGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
| | - BILIShNI XOHLAYMAN
- (dars boshida yoziladi, o‘qituvchi ishini rejalash uchun)
| - BILIB OLDIM
- (dars oxirida yoziladi, talabining qo‘shimcha olgan bilimini baholash uchun)
| | | | | - Metabolizm. Alimentar omil. Endemik omil. Geoekologik omil. Biologik omil.
- Irsiy omil. Subkliniklik. Kombinativlik.
- Ko`lamlilik. Atsidotiklik. Ketogenlik. Osteogenlik. Gepatogenlik. Endokrenlik. Ortopediklik. Reproduktivlik. Immunogenlik.
- U.M.S..Atsidoz.
- Ketogen sindrom. Osteogen sindrom. Gepatogen sindrom. Endokrinal sindrom. Ortopedik sindrom. Bepushtlik. Nospetsifik
- immun tanqislik.
- Qandli - glyukozali terapiya. Insulin. Antiasidotik terapiya (Natriy gidrokarb.: quruq, 2,5-4,0%-er., mur. tar. fiz. eritma).
- Sharabrin suyuql. Gepatoprotektor-r. Glyukokortikoid-r.
- Ketost. Ultraketost. To‘yimli-uglevodli oziqlantirish.
- Dispanserlash
- Respublikamizda chorvachilikni rivojlantirish orqali aholining chorvachilik mahsulotlariga bo‘lgan talabini qondirishga qaratilgan islohatlarning bekamu-ko‘st amalga oshirilishida bugungi kunda veterinariyadagi tub burilishlar yasalayotganligiga qaramasdan
- hayvonlarning modda almashinuvi (metabolizm) buzilishi kasalliklari hamon katta to‘siqligicha qolmoqda.
- Chunki metabolizm buzilishlari mahsuldor qoramollarda dunyoning barcha davlatlarida keng tarqalgan bo‘lib, bunday zararlanish respublikamizning ayrim fermer xo‘jaliklari sharoitidagi katta yoshli qoramol va qo‘y echkilar orasida
- o‘rtacha 50-70 foizgachani tashkil etadi.
- Oriqlash, sutning kamayishi, qisir qolish, nimjon bola tug‘ilish, majburan so‘yilish yoki xarom o‘lish natijasida xo‘jalik har bir bosh qoramol hisobiga bir yilda o‘rtacha 1,5-2,0 mln so‘mdan iqtisodiy zarar ko‘radi (Bakirov B.,2015).
- Isroil davlatida har bir bosh sigirdan o‘rtacha bir yilda 12 t., Daniyada 9,3 t.
- sut olinayotgan bir payttda, qoramollar orasida aynan
- modda almashinuvi kasalliklarining keng tarqalganligi tufayli
- bizning respublikamizda bu ko‘rsatkich o‘rtacha 2,0-2,5 tonnani tashkil etadi.
- Modda almashinuvi (metоbolizm)-
- tiriklik uchun zarur moddalarning tashqi muhitdan organizmga tushishi,
- hazmlanishi, o‘zlashtirilishi va hosil bo‘lgan so‘ngi mahsulotlar (metabolitlar)ning tashqi muhitga chiqarilishini o‘z ichiga oluvchi
- murakkab fiziologik jarayon.
- To‘yimli moddalar (energiyaga aylanuvchi)
- Oqsillar, uglevodlar, yog‘lar
- Tiriklik uchun zarur moddalar:
- oqsillar, uglevodlar, yog‘lar, mineral moddalar, vitaminlar va suv
- Biokatalizatorlar
- Vitaminlar
- (yog‘da eruvchi va suvda eruvchi vitaminlar)
- Tashqi almashinuv
- (hazm kanali bilan qon o‘rtasidagi almashinuv)
- Oraliq almashinuv
- (qon bilan hujayra o‘rtasidagi almashinuv)
- Ichki almashinuv
- (hujayraviy almashinuv)
- Strukturaviy-funktsional
- tabiatli moddalar
- Mineral moddalar
- (makro va mikroelementlar)
- Modda almashinuvi (metobolizm)
- Minerral moddalar
- almashinuvi
- Energetik zaruratda
- ishlatish
- Yog’da eruvchi vitaminlar
- YIRIK SHOXLI HAYVONLARDA OQSILLAR ALMASHINUVIDAGI ASOSIY JARAYONLAR:
- Oziqa tarkibida xom protein holida hazm kanaliga tushishi
- Ureaza ta`sirida peptid, ammiak va CO2 hosil bo`lishi; Mikrobial oqsil sintezi
- Shirdon va 12 barmoqli ichakda aminokislotalargacha parchalanish (Almashinmaydigan a-k-lar: arginin, gistidin, izoleysin, leysin, lizin, metionin, sistin, fenilalanin, tirozin, treonin, triptofan,valin)
- jigar va boshqa to‘qimalarda
- ribosomal oqsil sintezi
- Nopeptid aminokislotalarning
- dezaminlanishi, dekarboksill. va pereaminlanishi
- Uzoq muddatli energetik tanqislik paytlarida
- to‘qima oqsillarining majburan parchalanishi
- Glikolitik aminokislotalardan
- glyukoneogenez yo‘li bilan glyukoza hosil bo`lishi va energetik jarayonda ishtirok etishi
- Ketogen aminokislotalardan ammiak va keton tanachalarining
- hosil bo‘lishi
- YIRIK SHOXLI HAYVONLARDA UGLEVODLAR ALMASHINUVIDAGI ASOSIY JARAYONLAR
- Uglevodlarning shirali oziqalar tarkibida hazm kanaliga tushishi,
- UyOK holida sintezlanishi
- Hazm kanalida glyukoza holida qonga so‘rilishi
- Jigarda va qisman mushaklarda glikogen shaklida zahirada saqlanishi
- Uglevodlarning anaerob oksidlanishi (fosforilaza, fosfoizomeraza, glyukofosfokinaza, fosfoglyukoizomeraza, fosfofruktokinaza, aldolaza, degidrogenaza, fosfogliserokinaza, fosfogliseromutaza, yenolaza va piruvatkinaza fermentlari, NAD kofermenti va erkin fosfat kislotasi (H3PO4) ishitirokida) natijasida
- 4 mol ATF hosil bo‘lishi
- (har bir mol glukoza hisobiga )
- Sut va pirouzum kislotalari
- Uzoq muddatli energetik tanqislik paytlarida to‘qimadagi zaxira uglevodlarning majburan parchalanishi va glyukoneogenez yo‘li bilan (glikolitik aminokislotalar yoki glitserindan)
- Ketogenez (keton tanachalari hosil bo‘lishi) ning kuchayishi.
- Uglevodlarning aerob oksidlanishi
- (Pirouzum kislotasidan дегидрогеназа va kofermentlar tiamin pirofosfat, lipoy kislotasi, КО-А, NАД va toqima nafasi fermentlari ishtirokida hosil bo`lgan Asetil – КоА Krebs zanjirida 9 bosqichli oksidlanish
- (1. Asetil – КоА +ShSK-limon k-tasi; 9. Olma k-tasi+O2-ShSK) natijasida
- O2, ShSK va 30 mol АТF hosil bo`ladi (har bir mol glukoza hisobiga )
-
- YIRIK SHOXLI HAYVONLARDA LIPIDLAR ALMASHINUVIDAGI ASOSIY JARAYONLAR
- Energetik ahamiyati: 1 g yog‘ning oksidlanishidan 9,3 kkal (39,9 kDj) energiya hosil bo‘ladi
- Strukturaviy ahamiyati: Yog‘lar sut hosil bo‘lishi, organizmning A, D, Е va F vitaminlari, fosfolipidlar va sterinlar kabi biologik faol moddalar bilan ta’minlanishida ishtirok etadi.
- Yog‘ kislotalari (palmitin, stearin, olein, linol, linolen, araxidon, timnodon, dokozageksan va b.lar) prostoglandinlar uchun boshlang‘ich materiallar hisoblanadi, hujayra membranasi lipidlariga xos bo‘lgan suyuqlik holatini ta’minlaydi, qon tomirlar devoriga xolesterin cho‘kishining oldini oladi
- Yuqori molekulali to‘yinmagan yog‘ kislotalari (linol, linolen, araxidon) organizm uchun almashinmaydigan yog‘ kislotalari hisoblanadi
- Triasilgliseridlar gliserinning efirli birikmalari hisoblanadi va sog‘lom organizm tomonidan qabul qilinadigan energiyaning 40 foyizgachasini ta’minlaydi
- Xolesterin o‘t kislotalari, steroid gormonlari, prostoglandinlar va D - vitamini manbai hisoblanadi, hujayra membranasi tarkibiga kiradi, qon plazmasidagi lipoproteidlarning zarur komponenti hisoblanadi.
- Fosfolipidlar - ko‘p atomli spirtlarning yuqori molekulali yog‘ kislotalari va fosfat kislotasi bilan hosil qilgan murakkab efirlari hisoblanadi. O`z tarkibida xolin va etonalamin kabi azotli birikmalarni saqlaydi. Hujayra membranasi va organellalari tarkibiga kiradi va ularning o‘tkazuvchanligini ta’minlaydi. Na+, K+ va Ca2+ ionlarini harakatlantiruvchi adenilatsiklaza fermentini faollashtiradi.
- Yog‘larning xazm kanaliga tushishi va so`rilishi
- 2. Me’da (shirdon)dagi lipaza, o‘n ikki barmoqli ichakdagi lipaza va o‘t kislotalari ta’sirida yog‘lar gliserin va yuqori molekulali yog‘ kislotalari (palmitin, stearin, olein)ga parchalanadi. Hosil bo‘lgan gliserin suvda yaxshi eruvchan bo‘lib, ichak shilliq pardasiga so‘riladi. Yuqori molekulali yog‘ kislotalari esa o‘t kislotalari ta’sirida suvda eruvchan komplekslarga aylanadi va ichak shilliq pardasiga so‘riladi
- 4. Ichak epiteliy hujayralarida qayta sintezlangan trigliseridlar va fosfolipidlar
- ichak bo‘shlig‘idan so‘rilgan xolesterin va qon oqsillari bilan o‘zaro birikib,
- XM-larni hosil qiladi va ular ko‘krak limfa yo‘li orqali so‘riladi.
- 3. Shilliq qavat epiteliysida yog‘ kilotalari erkin holdagi o‘t kislotalari va yuqori molekulali yog‘ kislotalariga parchalanadi. Hosil bo‘lgan o‘t kislotalari jigarda o‘t tarkibiga tushadi. Yuqori molekulali yog‘ kilotalari esa ichak shilliq qavati epiteliysida gliserin bilan birikib neytral yog‘lar (triasilgliseridlar)ni hosil qiladi
- 1. Oshqozon oldi bo‘limlaridagi bakteriya va infuzoriyalar ta’sirida EMYoK-ning gidrolitik parchalanishi, to‘yinmagan yog‘ kislotalarining gidrogenlanishi, lipidlarning gidralizlanish mahsulotlari hisoblangan gliserin va galaktoza fermentasiyasi oqibatida UYK-ning hosil bo‘lishi, trigliseridlar, galaktozil-gliseridlar va fosfolipidlarning gidrolizlanish mahsuloti hisoblangan gliserindan propion kislotasi, galaktozadan sirka, propion va moy kislotalarining hosil bo‘lishi, katta qorinda esa yog‘ kislotalarining ketokislotalarga aylanish jarayoni ham amalga oshadi.
- Yog‘larning enegetik zaruratda ishtirok etishi
- 5.Yog`larning trigliseridlar shaklida ҳujayra mitoxondriyasiga tushishi
- 6. Gliserinning
- glikoliz sxemasi bo‘yicha fosfat kislotasi, kislorod, NAD, ADF va degidrogenaza, fosfogliserokinaza, fosfogliseromutaza, yenolaza, piruvatkinazalar ishtirokida oksidlanishi va 4 mol ATF hosil bo‘lishi
- 6. Erkin yog‘ kislotalarining
- beta-oksidlanishidan 17 mol ATF hosil bo‘lishi (1 mol yog` kisl.his.)
- yoki trigleseridlar, gliserofosfolipidlar, sfingolipidlar sintezi va xolesterin eterifikasiyasida ishtirok etishi.
- Gliserofosfolipidlar biosintezi
- Trigliseridlar
- biosintezi
- Prostoglandinlar, jinsiy gormonlar, steroidlar (glyukokortikoidlar, mineralokortikoidlar) va D - vitamin sintezida ishtirok etadi
-
- Jigarda sintezlangan xolesterin
-
- Qon plazmasidagi lipoproteidlarning zarur komponenti hisoblanadi
- Hujayra membranasi tarkibiga kirib, uning suyuqlik xususiyatlari va o‘tkazuvchanligini ta’minlaydi
- Jigarda asetil-KoA holidagi
- yog‘ kislotalari
- bilan birikib xolesterin efirlarini
- hosil qiladi
- O`t kislotalariga aylanadi
- O‘t orqali ichakka tushadi
- XAYVONLARDA MODDA ALMAShINUVI BUZILIShLARI MUAMMOSINING QISQAChA O‘RGANILISh TARIXI
- O‘tgan asrning o‘rtalarida buyuk rus olimlari S.I.Smirnov va I.G.Sharabrinlar tomonidan
- dispanserlash ta’limotining asosini tashkil etuvchi GURUHLI DAVOLASH USULI ISHLAB CHIQILDI
- Vatanimiz olimlaridan O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan fan arbobi, professor X.Z.Ibragimov
- va shogirdlari M.B.Safarov, Q.N.Norboyev, A.J.Raxmonov, B.Bakirov va B.M.Eshburiyevlar
- tomonidan
- HAYVONLARNI UYG‘UN DISPANSERLASH TA’LIMOTI YARATILDI,
- METABOLIZM BUZILISHLARI VA JIGAR KASALLIKLARIGA ASOS SOLINDI
- Ozbekiston Respublikasi mustaqilligi yillarida
- v. f. d., professor B.Bakirov va dotsent N.B.Ro‘ziqulov (2015, 2019) lar
- tomonidan
- «METABOLIZM BUZILISHLARINING JIGAR NAZARIYASI» YARATILDI;
- METABOLIK GEPATODISTROFIYA KASALLIGIGA ILK BOR ASOS SOLINDI;
- Ultraketost , Gepastimulin, Fexoselen , Buplrurum talqoni, Zirk nastoykasidan iborat
- SAMARALI GEPATOPROTEKTORLAR QATORI YARATILDI;
- «PATOLOGIYANING NEYRO-GEPATO-ENDOKRIN TAMOYILI» ILMIY ASOSLANDI
-
-
- Hozirgi kunda
- O.R.Boboyev (Tiroidal patologiya), B.Hayitov (OOB-kasalliklari) va H.Rahmatov (Gepaterapiya) lar SOHADA IZCHIL ILMIY FAOLIYAT OLIB BORISHMOQDALAR
Chet el maqolalari va tavsiyanomalar Mualliflik guvohnomalari vsa faxriy diplomlar
Do'stlaringiz bilan baham: |
