Modda agregat holatlarining molekulyar kinetik nazariyasi

8. Suyuqliklarning qovushoqligi

Qovushoqlik yoki ichki ishqalanish-suyuqlikni bir qismi harakatiga ikkinchi qismi to’sqinlik qilish qobiliyatini ko’rsatadi. Suyuqlikni bir qavati harakatga kelsa qo’shni qavatlar to’sqinlik qiladi. Тurli suyuqliklar uchun bu qarshilik turlicha bo’ladi, suyuqlikning ikkala qavat harakat tezliklari pasayishiga va sirtlar kattaligiga bog’liq:

(24.1)

Bunda S-sirt, du/dx-tezlikning pasayishi, F-qavatlar orasidagi qarshilik kuchi. (24.1)-tenglama Nyuton formulasidir. Agar du/dx=1, S=1m² bo’lsa, bo’ladi. Qovushqoqlikning miqdoriy xarakteristikasi qovushqoqlik koeffitsiyenti « » bilan belgilanadi.

Nyuton formulasidan: (24.2)

Agar kuchni N, du ni m/s va S ni m² bilan ifodalasak, qovushqoqlik koeffitsiyenti Pa^.s bilan o’lchanadi.

(24.1) tenglamaga bo’ysunuvchi suyuqliklar «Nyuton suyuqliklari» nomi bilan yuritiladi. Lekin bu tenglamaga bo’ysunmaydigan suyuqliklar ham mavjud. Masalan yuqori molekulyar moddalarning eritmalari Nyuton tenglamasiga bo’ysunmaydi. Suyuqlikni qovushqoqligiga teskari qiymat suyuqlikning oquvchanligi deb ataladi.

Suyuqliklarning qovushqoqligi xarorat ko’tarilganda kamayadi, chunki xarorat o’zgarishi bilan suyuqlikni solishtirma hajmi (ya’ni 1g moddaning egallagan hajmi) o’zgaradi. Darhaqiqat, A. I. Bachinskiy 1913 yilda suyuqlikni qovushqoqligi bilan uning solishtirma hajmi orasida quyidagicha bog’lanish borligini ko’rsatdi:

(24.3)

bunda V-suyuqlikning solishtirma hajmi, s, -temperaturaga bog’liq bo’lmagan kattaliklardir.