Mm bux his itvaa egamberdiyeva doc


Турли мулк шакллари мавжуд шароитда харажатларни хисобга



Download 2,34 Mb.
Pdf ko'rish
bet70/180
Sana23.02.2022
Hajmi2,34 Mb.
#171243
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   180
Bog'liq
buxgalteriya hisobi iqtisodij tahlil va audit

9.5. Турли мулк шакллари мавжуд шароитда харажатларни хисобга 
олиш ва таннарх хисоблашнинг усуллари. 
Ишлаб чикариш харажатлари хисоби ва махсулот таннархини калькуляция 
килиш усули деб, у ёки бу мак-сулот бирлигининг таннархини аниклашда 
кулланила-диган усуллар тизимига айтилади. 
У ёки бу калькуляция усулини куллаш куйидаги асосий омиллар билан 
аникианади: ишлаб чикариш тури ва мураккаблиги, ишлаб чикарилаётган 
махсулот номенклатураси, характери, тугалланмаган ишлаб чикариш хажми, 
ишлаб чикариш жараёнининг узун-кис-калиги ва хоказо. 
Ишлаб чикариш тури ва мураккаблиги, ишлаб чикарилаётган махсулот 
номенклатураси ва характери, ишлаб чикариш жараёнининг узун-
кискалиги ва бош-ка омилларга кура калькуляция килишнинг 4 усули 
мавжуд: 
Оддий усул; 
Жараёнлар усули; 
Буюртмали усул; 
Норматив усул. 
Хар бир корхонада шу корхонанинг ишлаб чикариш хусусиятлари 
хисобга олинган холда калькуляция-лашнинг у ёки бу усули кулланилиши 
мумкин. 


www.qmii.uz/e-lib 
101 
Калькуляция килишнинг оддий усули. Бу усул тугалланмаган ишлаб 
чикариш булмаган ёки оз микдорда булган, одций ишлаб чикаришга мансуб 
булган корхоналарда кулланилади. Ушбу усудда хисобот даврида ишлаб 
чикаришга тааллукди барча харажатларнинг умумий киймати аникланиб, бу 
харажатлар махсулот турлари уртасида маълум курсаткичларга (уртача режа 
таннархи, асосий ишчиларнинг иш хаки, материаллар харажати ва 
бошкалар) мутаносиб равишда таксимл-нади. 
Жараёнлар буйича махсулот таннархи калькуляцияси. Бу усул купинча 
металлургия, тукимачилик ва бошка саноатнинг шунга ухшаш тармокдарида 
кулланилиши мумкин. 
Жараёнлар буйича харажатларни хисобга олиш усули махсулот ишлаб 
чикаришда хом-ашёнинг бир неча жараёндан утганидан сунг тайёр махсулот 
холига келадиган ишлаб чикаришларда кулланилади. 
Махсулот ишлаб чикаришнинг охирги жараёнидан ташкари хар бир 
жараён нихоясига етказилган хом-ашёга ишлов бериш боскичи булиб, 
упинг натижасида корхона якуний, истеъмолга ярокли тайёр махсулот 
эмас, балки узида ишлаб чикарилган ярим тайёр махсулот олади. Олинган 
ярим тайёр махсулотлар корхо-нада ишлаб чикаришнинг кейинги 
боскичларида фойдаланилиши билан бирга, у кейинчалик ярим тайёр 
махсулот ёки бутловчи кисм сифатида сотилиши хам мумкин. 
Жараёнлар буйича харажатларни хисобга олиш усули барча 
корхоналарда бир хил эмас. Баъзи корхоналарда тугри харажатлар 
бухгалтерия хисобида алохида бир жараён буйича акс эттирилади, хом-
ашенинг даст-лабки киймати эса факат биринчи жараён махсулоти 
таннархига киритилади. Якуний махсулотнинг таннар-хи барча жараёнлар 
харажатлари суммасидан иборат булади. 
Буюртмали усул. Калькуляция килишнинг буюртмали усули мураккаб 
махсулот, якка тартибда махсу-лот ишлаб чикаришда, тажриба ишларини 
бажаришда кулланилади. Бу усулнинг мохияти шундан иборатки, бунда 
барча асосий харажатлар хар бир ишлаб чика-ришда буюртмачи учун 
алохида хисобга олинади. Хар бир буюртмага буюртма вараги очилиб, бу 
ерда хара-жатлар йигилади. Кабул килинган буюртма махсус китобларда 
руйхатга олинади ва унга навбатдаги ракам бириктирилиб, ушбу ракам 
буюртма тайёр холга келтирилгунга кадар унинг шифри булиб туради. 
Буюртма бажарилиши мобайнида расмийлаштирилган хамма дастлабки 
хужжатларда ана шу шифр куйиб борилади. Буюртма махсулот тайёр холга 
келтирилгандан сунг варака гпилади. 
Ишлаб чикариш буюртмалари четдан махсулотнинг маълум турларини 
ишлаб чикариш учун берилади. Бош-ка харажатлар эса цех ёки корхона 
буйича хисоб кили-нади, айрим ишлаб чикариш буюртмалари таннархини 
калькулядиялашда уларнинг таннархи бирон-бир курсаткичга мутаносиб 
равишда таксимлаш йули билан утказилади. Буюртмали усулда харажатлар 
хисоби ва калькуляциялаш объекти айрим ишлаб чикариш бу-юртмалари 
хисобланади. Буюртманинг хакикий таннархи хар ойда эмас, балки буюртма 
тайёр булганидан кейин аникланади. 


www.qmii.uz/e-lib 
102 
Калькуляция килишнинг норматив усули. Норматив усулнинг устунлиги 
шундан иборатки, у меъёрдан четга чикиш буйича бошкариш тамойилини 
бажаришга ёрдам беради. Яъни харажатларни хамма моддалари буйича 
меъёрдан четга чикишини даврий аниклани-ши, бошкарувга оператив 
аралашишни талаб этадиган маълумот етказиб беришга имкон яратади. 
Калькуляция килишнинг норматив усули ишлаб чикариш харажатлари 
устидан тезкор назорат олиб бо-риш, корхона ички ишлаб чикариш 
резервларини аниклаш ва уларни ишга солиш имкониятини беради. 
Шунинг учун бу усул энг долзарб ва илгор усул хисобланади. 

Download 2,34 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   66   67   68   69   70   71   72   73   ...   180




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish