Mm bux his itvaa egamberdiyeva doc

14.2.Харажатларни туркумлари буйича тахлил килиш. 
Таннархни камайтириб туриш ҳамма корхона ва ташкилотлар олдида 
турадиган доимий вазифадир. Демак, таннархни камайтириш кагга 
аҳамиятга эга, чунки: 
- таннархни пасайтириш корхона фойдасини кўпайтиради, корхонанинг 
молиявий ҳолатини яхшиловчи асосий омиллардан бири бўлиб 
ҳисобланади; 
таннархни пасайтириш орқали тежалган маблағлар ҳисобидан 
корхона ходимларига мукофотлар берилади, демак,-бу ҳолат корхона 
ходимларини моддий рағбатлантиришга ёрдам беради; 
таннархни пасайиш ҳисобидан корхона жамоаси ижтимоий 
нуқтаи назаридан ривожлантирилади, яч,ни корхона ходимларинииг 
ижтимоий эҳтиёжлари қондирилади; 
корхонанинг техникавий даражасини кўтариб туриш, ишлаб чиқаришни 
реконструкция қилиш учун ҳам таннархни пасайтириш ҳисобидан олинган 
маблағлардан фойдаланилади; маълумки, ишлаб чиқарилган маҳсулотларга 
нарх-наво тасдикланаётганда, шаклланаётгацда маҳсулотларнинг тапнархи 
эътиборга олинади. Демак, таннархни пасайтириш — нарх- наволарни 
камайтиришдаги асосий шарт-шароитлардан биридир. Нарх-наволарни 
камайтирииб, ходимларнинг реал иш ҳақисини ошириш, уларниғи- турмуш 
даражасини кўтариш омиллардан бири бўлиб ҳисобланади. 
Иқтисодий адабиётда фикр борки, бозор муносабатларига ўтиш 
даврида, деярли ҳамма корхона, ташкилотларда таннарх ўсиб бормоқда ва 
бу шароитда таннархни пасайтириш вазифаси кун тартибидан олинди, деб 
ҳисобланади. 
Бизнинг фикримизча бозор муносабатлари шаклланиши билан бу 
вазифа кун тартибига қўйилади деб ҳисоблаймиз. Ундан ташқари бозор 
муносабатлари даврида корхоналараро рақобат ривожланар экан, 
объектив заруриятки, корхоналар, ташкилотлар ўз маҳсулотларини кам 
харажатлар билан ишлаб чиқаришга интиладилар, демак
;
таннарх 
пасайтирилиб бориш лозим. 
Таннарх ҳисоби ва ҳисобот тизими ҳамма вақг корхоналар фаолиятига 
бошқаришда катта аҳамиятгга эга бўлган.
Республ.ика халқ хўжалигини бозор муносабатларига ўтказилиши 
билан республикада, юқорида қайд этилгандек, бухгалтерия ҳисобини, 
ҳисоботини ташкил қилиш борасида хам керакли ислоҳотлар амалга 
оширилмокда. 
Бухгалтерия ҳисоби, аудит тўғрисидаги республнка қонунлари қабул 
қилинди, бухгалтерия ҳисоб андозалари, бухгалтерия ҳисоби счёт 
режалари ишлаб чикилди ва қабул қилинди. Ҳисобот тизими ҳам 
такомиллаштирилмокда. 

---

www.qmii.uz/e-lib 
159 
Бухгалтерия ҳисоби ва ҳисоботи ислоҳотлари таркибида таннарх 
хисоби ва ҳисоботини ислоҳ қилиш алоҳида ўрин тутади. Бу борада 1995 
йилда тасдикланган (кейинчалик бир неча марта узгартиришлар 
киритилди) ва амалиётга киритилган «Махсулот (ишлар, хизматлар)ни 
ишлаб чиқариш ва соткш ҳаражатларининг таркиби ҳамда молиявий 
натижаларни шакллантириш тартиби туғрисида Низом» таннарх ҳисоби 
ва ҳисобот тизимини бозор муносабатларига мослаштиришда алоҳида 
аҳамиятгга эга. 
Бу Низом таннарх хисоби ва ҳисоботига қупгина янгиликларни 
киритди:
Маҳсулотлар 
таннархи 
таркибини 
таҳлил 
этишда 
ҳаражатларнинг элемент ва моддаларидан фойдаланиш катта 
аҳамиятга эга.. Бу тахлилни ўтказиш учун бухгалтериянинг бирламчи 
маълумотларидан фойдаланишга тўғри келади.
Маҳсулотлар таннархи тахлили тўғрисида гап борар экан шуни таъкидлаш 
керакки, тасдиқланган 1, 2, 2а, 3, 4, ва 5 шакллардаги молиявий 
ҳисоботларда таҳлил учун зарур бўлган кўп маълумотлар 
келтирилмайди.
Маълумкк, ҳаражатлар таркиби тўғрисидаги Низомда корхона 
ҳаражатлари қуйидагича туркумланади: 
/. Ишлаб чиқариш таннорхига киритиладиган ҳаражатлар, шу 
жумладан: 
1.1.Тўғри ва эгри моддий ҳаражатлар. 
1.2.Тўғри ва эгри меҳнат ҳаражятлар. 
1.3.Бошқа туғри ва эгри Ҳаражатлар. 
1. Ишлаб чиқариш таннархига киритилмайдиган давр хражатлари: 
2.3. Маҳсулотларни сотиш ҳаражатлари. .
2.2. Бошқарув ҳаражатлари. 
2.3. Бошқа оператив ҳаражатлар ва зарарлар. 
3. Корхоналарнинг молиявий фаолияти ҳаражатлари, шу жумладан: 
3.1. Фоизлар бўйича ҳаражатлар. 
3.2. Хорижий валюталар операциялари бўйича салбий курс фарқиари. 
. 3.3. Молиявий фаолият бўйича бошқа ҳаражатлар. 
4. Фавқулодда зарарлар.