Mirzo ulugbek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti

Nurning yutilishi

• Faraz qilaylik, atom n - holatda turgan bo‘lsin (2- rasm). Agar unga energiya zichligi ga teng elektromagnit maydon ta’sir ko‘rsatsa va bu maydon fotonining energiyasi ћ-bo‘lsa, u holda bu atom unga tushgan fotonni yutadi. Buning natijasida atom n- holatdan yuqori energiyali m - holatga o‘tadi. Bu jarayon yutilish jarayoni deyiladi. A.Eynshteyn nazariyasi bo‘yicha yorug‘likning bunday yutilishining vaqt birligi ichidagi ehtimolligi quyidagicha ifodalanadi:
• 1.4

2 -rasm

•  

Spontan nurlanish

• Yuqori energiyali m - holatdagi atomda pastki holatga o‘tish uchun ikki imkoniyat tug‘iladi: biri spontan nurlanish, ikkinchisi majburiy nurlanish. Spontan o‘tish. bo‘lganligi uchun atom quyi n- holatga o‘z-o‘zidan o‘tishga harakat qiladi. Buning natijasida atomdan o‘tish energiyasiga ( ) teng energiya ajraladi. Agar bu energiya elektromagnit to‘lqin ko‘rinishida ajralsa, bunday jarayon spontan o‘tish (nurlanish) deyiladi. Spontan (o‘z-o‘zidan) nurlanish chastotasi
• ga teng bo‘lib, hosil bo‘lgan nurlanish ixtiyoriy yo‘nalishda tartibsiz tarqaladi (3 - rasm). Spontan nurlanishning vaqt birligi ichidagi ehtimolligi quyidagicha ifodalanadi:

•  

1.5

3 -rasm
bu yerda - spontan nurlanish ehtimolligi yoki spontan o‘tish uchun Eynshteyn koeffitsienti deyiladi. Bu ifodadan ko‘rinib turibdiki, spontan nurlanish ehtimolligi tashqi maydonning energiya zichligiga bog‘liq emas, u qandaydir o‘zgarmas miqdorga teng.
Spontan nurlanish

= kattalik spontan yashash vaqti deyiladi. Spontan yashash vaqti atomning yuqori energetik sathda uyg‘ongan holatda o‘rtacha yashash vaqti bilan aniqlanadi va u uyg‘ongan holatdagi atomlar sonining e - marta kamayishi uchun ketgan vaqtga teng miqdor bo‘ladi. Uyg‘ongan atomlarning o‘rtacha yashash vaqtini birinchi marta tajriba orqali V.Vin aniqlagan. Atomlarning uyg‘ongan holatda o‘rtacha yashash vaqtisekundni tashkil qiladi. Shuni alohida qayd etish kerakki, yuqori m - holatda turgan uyg‘otilgan atom quyi n - holatga foton nurlatmasdan ham o‘tishi mumkin. Bu holda o‘tish energiyasi ( ) elektromagnit nurlanish energiyasidan boshqa turdagi energiyaga aylanadi (masalan, o‘tish energiyasi atom yoki molekulalarning kinetik yoki ichki energiyasiga aylanishi mumkin). Bunday jarayon nurlanishsiz o‘tish deb ataladi.

Spontan nurlanish