Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti tarix fakulteti tarix yo’nalishi 4-kurs 402-guruh talabasining manbashunoslik va tarixshunoslik fanidan kurs ishi. Mavzu: “Samarqand shahri tarixi tarixshunosligi

II.II. Samarqand tarixiga oid ayrim qo‘lyozmalar (O‘zRFA fondi misolida)
2020 yilda chop etilgan “Samarqand va Zarafshon vohasi tarixi zamonaviy tadqiqotlarda” kitobida X. Lutfillaevning “Samarqand tarixiga oid ayrim qo‘lyozmalari O‘zR FA ShI fondi” misolida tahlil qlingan. Unda Samarqandan tarixshunosligiga oid manbalar o’z sohasidan kelib chiqqan holda nomma- nom bayon qilingan.Samarqand o‘zining ko‘hna obidalari, olimlari va ular tomonidan yaratilgan yozma meros bilan mashhur. Biz ushbu kichik tadqiqotimizda O‘zbekiston Fanlar akademiyasi Abu Rayhon Beruniy nomidagi Sharqshunoslik instituti asosiy fondida saqlanayotgan Samarqand bilan bog‘liq yozma manbalarga e’tibor qaratamiz. Mavzuga tegishli yozma merosni 2 ta katta guruhga ajratish mumkin. Birinchi guruhga Samarqandiy nisbasi bilan faoliyat olib borgan olimlarning yozma merosi, ikkinchi guruhga samarqandlik kotiblarning ishlarini kiritishimiz mumkin. O‘rta Osiyoning Buxoro, Nasaf, Kesh, Termiz, Urganch, Marg‘ilon, Qo‘qon, Shosh kabi mintaqalarida bo‘lganidek, Samarqandda ham turli davrlarda islom ilmlari bilan shug‘ullangan yetuk olimlar faoliyat olib borgan. Ular tomonidan yaratilgan yozma merosning bir qismi institut qo‘lyozmalar fondida saqlanadi. Masalan, Qur’oni karimni o‘qish qoidalariga bag‘ishlangan Yormuhammad ibn Xudoyor Samarqandiyning «Qavoid al-Qur’on»⁹ va «Ilm al-Qur’on»¹⁰, Muhammad ibn Mahmud ibn Muhammad sharif Samarqandiyning «Risolai fi aqd al-Farid»¹¹ , Muhammad ibn Mintaqada yaratilgan fiqhga oid asarlar ham talaygina. Masalan, Is’hoq ibn Ibrohim ash-Shoshiy as-Samarqandiy (vaf. 325/937) qalamiga mansub «Kitob al-usul» Abu-l-Lays Nasr ibn Muhammad ibn Ibrohim as-Samarqandiyning (vaf. 375/985) «Xizonat al-fiqh»¹², Nosiruddin Abulqosim Muhammad ibn Yusuf al-Husayniy as-Samarqandiy al-Madaniyning (556/1161) «Multafit Nosiriy»¹³, Alouddin Shams al-Islom Abu Bakr Muhammad ibn Ahmad as-Samarqandiyning (XII asr) «Mezon al-usul fi natoij al-uqul» asari usuli fiqh sohasidagi mo‘tabar manbalardan sanaladi. Ushbu nusxaning o‘z vaqtida Xoja Muhammad Porso kutubxonasida saqlanganini tasdiqlovchi muhrlari bor. Shuningdek, Muhammad ibn hoji ibn Hasan Mahmud ibn Muhammad Sharif ibn Ahmad ibn Ali Abulqosim al-Madaniy as-Samarqandiyning «Kitab at-tasxiyr ala tariyq at-tashjiyr fi usul al-qiroat ala tariyq ash-Shotibiya»¹⁴ va «Ayn at-tartiyl fi bayan harf attanziyl» (yana bir nomi «Kifoyat al-muallim»)¹⁵kabi asarlari mintaqada qiroat ilmi bo‘yicha salmoqli ishlar qilinganidan darak beradi.¹⁶.Samarqandiyning «Fatovoi Kofuriy» , Mas’ud ibn Mahmud ibn Yusuf Samarqandiyning «Solati Mas’udiy» kabi asarlari orqali Samarqandda fiqh ilmi ham rivojlanganini ko‘rish mumkin. Umuman olganda, institut fondidagi qo‘lyozmalar orqali Samarqandda ilm-fan rivoji bo‘yicha qimmatli ma’lumotlar olish mumkin.