Mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti kimyo fakulteti tabiy va fiziologik faol moddalar kimyosi yo’nalishi mavzu : nuklein kislotalarning biologi roli

Nuklein kislotalarning birlamchi strukturasi nukleotidlaming polimerlanishi natijasida hosil bo’lgan polinukleotid zanjirlaridan tashkil lopgan. Nuklein kislotalar molekulasidagi nukleotidlar bir-biri bilan 3'-5'-fosfodiefir bog’lari orqali birikadi. Fosfat kislota har doim bir nukleotid tarkibidagi riboza (dezoksiriboza)ning uchinchi uglerod atomi bilan, ikkinchi nukleotid tarkibidagi riboza (dezoksiriboza)ning beshinchi uglerod atomi bilan bog’ hosil qiladi. Nuklein kislotalarning molekulyar massasiga qarab, tarkibidagi nukleotidlar soni har xil bo’ladi. Nuklein kislotalar kimyoviy tuzilishi, bajaradigan funksiyasi va hujayrada joylanishiga ko’ra lkkita guruhga bo’ladi: ribonuklein kislota (RNK) va dezoksiribonuklein kislota (DNK), ular quyidagi jadvalda keltirilgan.

Nuklein kislotalar tarkibidagi nukleotidlaming ketma-ketligini tasvirlashda bitta harfdan iborat kodlardan (A, G, S, T, U) fqydalaniladi. Birinchi nukleotidning erkin 5 - fosfati bo’lsa, oxirgi nukleotidning riboza yoki dezoksiribozaning 3 "dagi -OH erkin holatda bo’ladi. Masalan : DNK ning birlamchi strukturasi quyidagi nukleotidlardan tuzilgan: SCiTAAGTTSG........ bo’lsa, polinukleotid zanjirining yo’nalishi 5' 3' bo’lsa, ikkinchi komplementar GSATTSAAGS polinukleotidning yo’nalishi 3’ 5' bo’ladi ( rasm II. 2.1) va antiparaleldir.

2. NUKLEOTIDLAR VA NUKLEOZIDLAR

Azot asoslari bilan uglevod komponentlarining birikishidan hosil bo’lgan birikmalar nukleozidlar deb ataladi. Nukleozidlami hosil qiluvchi azot asoslari uglevodlar bir-biri bilan glikozid bog’lar orqali birikadi. Bunda glikozid bog’ uglevod komponentlarining birinchi C-atomi bilan pirimidin asosidagi uchinchi N-atomi orqali birikkan bo’ladi. Purin asoslari hosil qilgan nukleozidlar «ozin», pirimidin asoslari esa, «idin» qo’shimchasini oladi: Masalan: adenozin, guanozin, uridin, timidin va hokazo. Nukleozidlami hosil qiluvchi azot asoslari va uglevodlar bir-biri bilan glikozid bog’Iar orqali birikadi. Nukleozidlar fosfat kislota bilan birikib qo’shilishidan - nukleotidlar hosil bo’ladi. Fosfat kislota riboza va dezoksiribozaning 5'-uglerod atomiga birikadi. Ular monofosfatlar deb ataladi. Nukleotidlaming nomi ular asosining nomiga kislota so’zini qo’shish bilan hosil bo’ladi. Masalan: adenilat kislota, guanilat kislota va hokazo.