Mirzo ulug`bek nomidagi o`zbekiston milliy universiteti jizzax filiali amaliy matematika fakulteti iqtisodiyot yo`nalishi talabasi jo`raboyev dostonbekning taqdimoti

MIRZO ULUG`BEK NOMIDAGI O`ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI JIZZAX FILIALI AMALIY MATEMATIKA FAKULTETI IQTISODIYOT YO`NALISHI TALABASI JO`RABOYEV DOSTONBEKNING IQTISODIY TALIMOTLAR TARIXI FANIDAN MUSTAQIL ISHI

MAVZU:IKKINCHI ILMIY-TEXNIK INQILOBI VA JAHON ISHLAB CHIQARISH KUCHLARINI RIVOJLANTIRISH.

REJA:

1. Ilmiy texnika inqilobining mohiyati. 2. Ilmiy texnika inqilobining asosiy xususiyat lari. 3. Ilmiy texnika inqilobining tarkibiy qismlari.

Ijodiyotning butun madaniyat taraqqiyoti ilmiy texnika progressi bilan  chambarchas bog’liq bo’lib, fanda va texnikada yuz bergan evolyut sion jarayonni  ifodalaydi. Uning evolyutsion yo’l, ilmiy evolyutsion va inqilobiy yo’llari mavjud  inqilobiy yo’l mutlaqo fan texnika va ishlab chiqarishdagi, yani sifat  o’zgarishlarini ifodalaydi. Xuddi shunday sifat o’zgarishlari XX asrning 50  yillarining o’rtalaridan boshlaydi va ITI nomini oldi.  

ITI ishlab chiqarish kuchlarining muxim sifat o’zgarishlarini yaratish bevosita ishlab chiqa rish kuchlariga aylanishini, shuga mos ishlab chiqarishning  moddiy texnika bazasidagi sifat o’zgarishlarini ijtimoiy mehnat taqsimo ti, ishlab  chiqarish kuchlari tarkibi, mexnat xarakterini o’zgarishlarini ifodalaydi.

ITI tarixan o’zgarishlari quyidagilarda ifoadalangan:    a) Evropaning bir qator mamlakatlaridagi XVIII-XIX asrlarda manfaktura  bosqichidan, fabrika zavod bosqichiga o’tish jarayoni yoki «Birinchi sanoat inqilo bi», XIX asr o’rtalarida boshlangan fanning bevosita ishlab chiqaruvchi kuga  aylanishi ki «İkkinchi sanoat inqilobi».   b) XX asr oxirgi o’n yilligidan boshlangan fanda,texni kada va jamiyatdagi  tub sifat o’zgarishlarini ifoda lovchi uchinchi sanoat inqilobi yani «pos-industriya  inqilobi».

Bugungi  ITIning 18-19 asrdagi sanoat inqiloblari dan bir muncha farqi bor.  Barcha jabhalarni qamrab olganligi. Agar sanoat inqilobi faqat sanoat, taransport va aloqada yuz bergan bo’l sa,ITI kup tarmoqli bo’lib ishlab chiarish va istemol chi, turmush va madaniyatni xamda inson psixa logiyasini xam qamrab  olganligi. Shuning uchun uni raisi AES, EXM kosmik kemadir.

ITI keng qamrovli va universal bo’lib, to’rtta bosh xususiyatga ega: 1. Keng qamrovli va universallik. 2.Ilmiy texnik o’zgarishlarning xaddan tashqari tezlashuvi.  3. Yuqori malakabiy mexnatga bo’lgan talab va extiyojning ortishi.  4. Ilmiy tadqiqot, konstruktorlik tajriba ishlariga bo’lgan extiyojning kuchayishi

Keng qamrovli va universallik.   ITI iqtisodiy va ijtimoiy hayotning barcha tarmoq va shalarini mehnat  xarakteri, turmush va inon psixologiyasini juda tez o’zgartirmoqda. Agar yaqin vaqtilarga qadar uning ramzi EHM, raketa, atom elektrostantsiyalari, robototexnika bo’lsa, bugungi kunda ekologik muammolar echimlarini shlab chiqarish, ishlab chiqarishda berk texnologik tizimni yaratish, axborotlar texnologiyasi va insoning o’zini saqlab qolishdan iborat bo’lib qolmoqda. Ilmiy texnik o’zgarishlarning xaddan tashqari tezlashuvi.     İlmiy tadqiqot va konstruktorlik byurolaridagi ixtiro va kashfiyotlarning  ishlab chiqarishga tadbiqining tezlashuvi natijasida maxsulotlarning doimiy  yangilanib borishi va turlarining to’xtovsiz ko’payishi yuz bermoqda.

Yuqori malakabiy mexnatga bo’lgan talab va extiyojning ortishi.    Mexnatning tobora intellektual xarakter kasb etishi natijasida mehnat  resurslarining ixtisosiy va malakaviy tuzilishida iqtisodiyotning tarmoq tarkibidagi o’zgarishlariga mos jarayonlar yuz bermoqda. Deyarli barcha iqtisodiy rivojlangan mamlakatlarda bozor iqtisodiyotiga  o’tayotgan, xatto rivojlanayotgan mamlakatlarda xam XX asrning 80-yillaridan boshlab ilmiy tadqiqot, konstruktorlik tajriba ishlariga bo’lgan extiyojning kuchayishi «İlm talab» sohalarning kengayishi markazlarini  yuzaga keltirdi.    

ITIning asosiy yo’nalishlari: 1-energetika bazasida, 2-mexnat vositalarida, 3-mexnat predmetlarida; 4-mehnat vositalarida;   Bugungi energetika sanoati tarmog’i juda murakkab tizimdagi va qator kichik tizimlar dan iborat.  

Mehnat vositalarini o’zgarishda evolyutsion yo’l mexnat vositalarini  takomillashtirish va ixchamlashtirishdan iborat. Bu ishlab chiqarish kontsentratsiyasida yaqqol ko’rinadi. Sanoat va energiya bloklari quvvatini oshirish (3-4 mln kvt) domna pechlar xajmining ortishi 4,5 ming kub metr, metallurgiya kombinati quvvati (10-15 mln tonna po’lat eritish) ortishi mashinalar majmuasini yaratish va maxsulotlarni kichiklashtirish yoki transportda-transport vositalarini yuk ko’tarish quvvatini oshirishi bilan bog’liq.

Jahonda bir necha million kishi ilmiy-tadqiqot faoliyat bilan shug’ullanadi. AQSh, Yaponiya, Frantsiya, Germaniya va Buyuk Britaniya ulkan ilmiy  salohiyatga ega bo’lgan mamlakatlar xisoblanadi. Shularning ichida AQSh juda katta ilmiy saloxiyatga egaligi bilan keskin ajratib turadi. Mazkur mamlakatda 3 mln ga yaqin yoki axolining xar 10 mingtasiga xisoblaganda, 113 kishi ilmiy tadqiqot ishlari bilan shug’ullanmoqda. İlmiy tadqiqot va tajribakonsruktrlik ishlariga ajratilgan xarajatlarning xajmi bo’yicha (140 mlrd dollar ajratadi) AQSh dunyoda birinchi o’rnini egallaydi.

Ilmiy texnika inqilobining to’rt tarkibiy qismlari mavjud.     1. Fan. 2.Texnika va texnologiya. 3.Ishlab chiqarish. 4.Boshqarish.

E`TIBORINGIZ UCHUN

KATTA RAHMAT!!!